prép. & conj. cf. get
I. Prép.
A.
(1) Avec.
●(1499) Ca 90a. Gant. g. auec. ●(1530) Pm 85. gant cuez hac anoaez fin, tr. «Avec regret et extrême douleur.»
●(c.1680) NG 1515. Quer ait oué d'en Egipt gant é vam beniguet. ●(17--) TE 244. En aliance e ras er Juivèt-hont guet mèrhèt a væz-bro.
(2) Par.
●(1790) Ismar 104. bout raï friand ha tantét guet er bouéd mat.
●(1870) MBR 16. N'oa ket he c'her peur-lavaret gant ann tiek koz, ma tigoraz ann or.
(3) À l'occasion de.
●(1911) BUAZperrot 204. Bep bloaz, evel ar Juzevien all, e yea gant goueliou Pask da Jeruzalem. ●215. Juzevien Trant a c'hoanteas kaout eur bugle kristen da laza gant goueliou Pask. ●284. Pehini (…) a zilivrin d'eoc'h gant goueliou Pask ? ●(1923) FHAB Here 363. Ar pez-man a zo bet c'hoariet evid ar wech kentan gant goueliou ar Bleun-Brug. ●(1924) BILZbubr 40/897. Gant ar pardoniou bras, an aluzennou a vije founnusoc'h.
(4) À l'intention de, pour qqn.
●(14--) N 1267. pidi scaff gant an anaffuon, tr. «(je vais) prier bien pour les défunts.» ●(1612) Cnf 69a. da pediff gant an Anauon. ●(1633) Nom 199. an pedennou á grær da pidiff gant an re maru.
●(1732) GReg 257a. Prier pour les Défunts, tr. «pidi Douë gand ar re-varo, ou, gand an anaoun drémenet.»
●(1868) GBI I 210. Na t'euz ezom, c'hloaregik, da bedi gant m'ine, tr. «tu n'as pas besoin, cher clerc, de prier pour mon âme.» ●(1891) RECe xii 274. Daoulina a eure, evit pedi gant ann hini a oa vont da dremen.
●(1924) FHAB Ebrel 128. nag a bet gwech, n'o deus ket prientet hon enebourien kana ganeomp al Libera ha pa dalv, ni eo a zo deut aman da gana Te Deum an delivrans.
(5) Bezañ gant ub. : en avoir (forces, capacités, etc. en réserve).
●(1766) MM 692693. deus-ta, diaoul mar dout eun den / ten entaol-ta mar deuz guenez, tr. «Arrive donc, Démon, si tu es un homme ! Tire donc un coup, si tu en as de garde !»
B.
(1) Gant + a + ober + o : tant, tellement…
●(c.1825-1830) AJC 712. gand a re o tivoadan. ●(18--) PEN 91/255. he c’heurio breïn diraan / gant a neveuz groet o welan.
●(1922) SAIL 21. ne gonter ket, gant a zo anê, an ilizou. ●(1925) SFKH 16. get e hras monet a dammigeu, é oé arriùet.
(2) Gant + ma + ober + o : tant, tellement…
●(1854) GBI I 520. 'Efase al lizerennou / Gant ma ree o skuila daelou.
(3) Gant + a + verb displ. gant «ober» : tant…
●(1896) GMB 393. En pet[it] Trég[uier] (...) gañd a c'houézañ ré, tant il suait.
(4) Gant + v. : à condition de.
●(1911) SKRS II 246. gant derc'hel da bedi. ●(1950) KROB 26-27/17. Gant poania a zoare, hon tadou a eoste traou yac'h ha puilh.
(5) Gant + a + adj. : tant, tellement.
●(1896) GMB 393. En pet[it] Trég[uier] on emploie gañt (...) n'elle qe qerzet gañd skuiz oa, ou gañd a skwiz oa, il ne pouvait marcher, tant il était las.
●(1902) PIGO I 199. eun tammik koumoulet e dal gant a nec'het e oa e spered. ●(1903) MBJJ 25. gant a vad eo e galon. ●218. gant a vunut e oant. ●228. gant a goz ec'h int. ●277. gant a goant he c'havan. ●(1926) FHAB Mae 189. henvel a-walc'h, gant a hir e oa, ouz hini eun aerouant.
(6) Gant + ar + adj. : tant, tellement.
●(1906) BOBL 20 janvier 70/2d. brevet gant ar skuiz ma 'z eo.
(7) =
●(1926) FHAB Gouere 263. Peb hani, marc'h gantan e-unan, a jomo daou-bleget war e beiad (beziad) labour beteg teir eur.
(8) Bezañ gant + v. : être en train de, être occupé à.
●(1907) AVKA 259. En deio araog ar veuadeg, an dud a vije gan dibi, eva ha dimêi ken a oe da Noe bea êt en arc'h.
(9) Gant + n. v. : en. cf. en ur.
●(1688) DOctrinal 140/10. Adiu eta, adiu, va tat. / Mont à ra d'an tan gant hunat, / En Infern é vizin cernet, / Bemdez, bemnos, da veza losquet, / An drouc-speret am goall tretto, / Quicq ha croc'hen em dispenno.
●(1844) LZBg 2l blezad-1añ lodenn 4. Guet bihuein é tisquér quement-cé.
●(1913) AVIE 24. um ziskoeit de Jojeb, dré é gousk, én Éjipt, get laret : (...). ●32. Brezélerion en atersé eùé get laret : ●157. En aters e hrant hoah get laret : (...). ●238. ean en atersas get laret : (...).
(10) Gant + n. v. : gérondif. cf. o, ouzh, é
●(1530) J 223b (Resurrection). Ha gant quacc vn den a faeczon, tr. Fleuriot GVB 292 « et avec l’envoi d’un homme » ●(1650) Nlou 167. Gant cridyff en Doue roue an bet, tr. Fleuriot GVB 292 « avec croire en Dieu (en croyant en Dieu) »
(11) Gant a : que de. cf. get
●(1824) BAM 48. gant a vallàs a roïnt-y d'ar re a vezo pen caus eus o goal-eur. ●359. Gant a zen a so etouez ar Gristenien (...).
(12) Na gant a / Ha gant a : que de.
●(1835) AMV 29. A gant a hini a zo bet guelet ho vont da gousquet leun a yec'het, pere, en deiz var-lerc'h, a so bet caset d'ar bez ! ●52. Na gant a vadou oc'h eus recevet digant Jesus ? Na gant a vadou na recevit-hu quet bemdez digantan. ●116. Allas ! na gant a hini pere o divize en em saveteat.
(13) Sellout gant : regarder.
●(1913) RNDL 79. ne sella dén get dén, tr. «personne ne regarde les autres.»
C. Ganti (employé au neutre).
(1) Stagañ ganti : s'y mettre à.
●(1870) MBR 2. A-raok staga gant-hi, tr. «avant de commencer.»
●(1902) PIGO I xi. ha sethu Pipi da stagan ganti.
(2) Adstagañ ganti : recommencer.
●(1957) AMAH 147. e roas hemañ e c'her da ziyalc'hañ ar pezh a vije ezhomm evit adstagañ ganti ur wech ouzhpenn.
(3) Bountañ ganti : en mettre un coup.
●(1915) LILH 23 a Wengolo. Ken stank é en tauleu [kanon] ma kredér kleuet er mor é hudal… Er mitin-men drest pep tra é voutér geti…
(4) Leuskel ganti : abadonner.
●(1896) LZBt Meurzh 31. Ar gouarner braz e-unan a neuz renket loskel gant-hi.
(5) Bezañ ganti : y être.
●(1877) FHB (3e série) 4/34b. Emaoud ganthi, va faotr.
●(1907) KORN 8. Aze eo ! emaout ganti, Fanch. ●(1910) MAKE 6. N'emaoun ket ganti, am eus aon, o roï pevar real evit eun ourouller.
(6) Poan a vezo ganti : il nous en coûtera.
●(1738) GGreg 32. Il nous en coûtera, tr. «poan vezo gad-hy.»
(7) Bec'h a vezo ganti : il nous en coûtera.
●(1738) GGreg 32. Il nous en coûtera, tr. «beac'h vezo gand-hy.»
●(1876) TDE.BF 483b. Beac'h a vezo gañt-hi, tr. «on aura de la peine.»
(8) Deomp ganti ! : allons-y !
●(1738) GGreg 32. Travaillons, mettons-nous y tout de bon, tr. «Deomp gand-hy, démp gadhy.»
(9) Mont feul ganti : y aller un peu vite, précipitamment.
●(1935) ANTO 43. Met n'eomp ket re feul ganti.
II. Loc. conj.
A. Gant ma.
(1) À condition que.
●(1867) FHB 120/124. e kemerot eur menn-gaor, gant ma vezo evel eghile, dinam, par, ha bloasiad. ●(1872) ROU 92b. Moyennant que, tr. «gant ma.»
●(1907) AVKA 159. Ha Doue na bardono nemed gan ma pardonfom.
(2) Quoi que.
●(1905) KANngalon Ebrel 373. Gant ma raimp kristenien, na gollomp ket a fizianz.
(3) Parce que.
●(1915) LIKA 11. (Groe) Kemert em ès én Ouriant en tren 7h, get m’em boa manket en arall. ●(1932) GUTO iv. Pedein e hrezan Kalloh-Bleimor de sikour genein lakat ar livr e brehoneg met n’hellas ket, get ma ne gavé ket amzer.
B. Gant ez : parce que.
●(1580) G 18. Gant ez clevas ne fallas quet, tr. « Parce qu’il t’entendit, il n’y manqua pas. »
C. [an négat.] Gant na : pourvu que.
●(1710) IN I 284-285. Gat na zisquezzint quet follentez na sotoni ebet.
●(1925) BUAZmadeg 396. Mad a rit, emezan, gant na reot ket re evit ho iec'hed.
►[form. conju.]
S1 ganin / ganon
●(1499) Ca 102b. Guell ve gueneff. g. ie vouldroye mieulx. ●(1530) Pm 29. Gueneff presant dre carantez, tr. «Avec moi présents par amour.»
●(1723) CHal 93. Guenin, tr. «avec moi.»
●(1908) KMAF 44. Asa ! Pa'n em gave ganin. ●(1909) DIHU 173/365. É voéh e gav genon kleout. ●(1911) DIHU 66-67/184. de laret un tammig kaer genonn.
S2 ganit / ganide / ganet / ganez / ganous / ganout / genis
●(14--) Jer A.70. Byhan soynget eu guenez sur /Da dygarez fals lazr paryur, tr. « Tu as peu réfléchi, sûrement, / A ton excuse, voleur faux (et) parjure » ●(1530) Pm 71. Ma map ham ny flam hir amser / Guenez ouff leset en caleter, tr. «Mon fils et mon neveu, certes longtemps, / Par toi je suis laissée en peine.» ●224. An maru yen certen so guenez, tr. «La mort froide certaine t'accompagne.» ●(1612) Cnf 48a. madou drouc acquisitet guenet.
●(1749) AP 108. er peh e oulen guenid. ●(1790) MG 29. chom guenid. ●332. a du guenid. ●(17--) FJ 24. evid ganide me ne gosein quen.
●(1841) IDH 200. me zennein guenit. ●228. Lemel guet-n-id ol ha vadeu. ●(1847) MDM 384. ar pevar all a zo ga-n-ez. ●(1861) JEI 180. er garanté tinér e houlenne guet-n-id. ●(1863) GBI I 302. Na chach-te da gleze ganide ! ●(1867) BBZ III 352. Tri fotr omp-ni gen-oud-de. ●(1870) MBR 172. saillet gan-ez. ●(1884) MJC 16. é houlennan guet n'id. ●(1894) BUZmornik 964. mar d-ann ganez. ●(18--) SAQ II 262. Trec'het oun ganhez, Galilean !
●(1905) RNDL 99. kemér genous un tam-koed. ●(1906) HIVL 9. é ma er pas genis, te cherrou droug. ●(1907) PERS 270. Neuze ez in ganet d'he gaout. ●(1907) DRSP 93. Treac'het oun ganed Paol. ●(1907) BSPD I 682. er péh e vou ariet gen is. ●(1915) LIKA 5. (Groe) e houlennan genout. ●16. penost é ma en tôl genout.
S3m gantañ
●(1575) M 1215. mar assanter gantaff, tr. «si on y consent.» ●(1612) Cnf 14a. gantaff en è ty an concubineres.
●(1723) CHal 94. Guetou, tr. «avec lui.» ●(1790) Ismar 472. er uirionné n'en dai quet guet-t'ou.
●(1818) HJC 6. en dro e zigoéhas guet hon.
S3f ganti
●(1557) B I 583. En drouc stat ez edomp ganty, tr. «Elle nous met dans un bel état !»
●(1723) CHal 94. gueti, tr. «avec elle.»
P1 ganimp / ganeomp / ganomp
●(1530) Pm 119. Ne vyoude quet guenempny, tr. «Tu ne fus pas avec nous.»
●(1723) CHal 94. Guenemp, tr. «avec nous.» ●(1790) Ismar 475. ne arrihuant guenemb.
●(1878) EKG II 52. Daou zervez araok edo ganeomp-ni e Kergidu. ●(1889) SKG 14. ganomp-ni !
●(1902) PIGO I 25. n'eo ket c'hoario zo ganimp. ●(1903) MBJJ 7. eur wech hadkavet ganimp ar sklerijen.
P2 ganeoc'h
●(1612) Cnf 40a. mar deo guell gueneoch. ●76b. pa eo pliget gueneoch.
●(1723) CHal 94. Guneeh, gueneah, tr. «avec vous.» ●(1790) Ismar 477. En Eutru Doué e zou gueneoh.
●(1834-1840) BBZcarn I 49. na gan ahanoch autrou nennebeut.
P3 ganto / gante
●(1576) Cath 15. acoustrement a quement a yoa gante, tr. «aussi aucun de tous les vêtements qui étaient sur eux.» ●(1612) Cnf 6b. à guezyou ez arriff ganto (…). ●46a. cals bihanoch pris eguit ma ynt guerzet ganto.
●(c.1680) NG 87/1662. A goulenas guétééz, tr. « (As) he asked them. » ●(1688) MD II 30. Preferet ganteu. ●(1723) CHal 94. Gueté, ou guittai, tr. «avec eux, avec elles.» ●(1790) Ismar 474. Quemènt-ce e arrihue guet-t'ai.
O ganeor
●(1944) VKST Mae 136. n'eo ket difennet koulskoude kaout soursi eun tammig ganeor an-unan !