m. –où
I.
(1) Œuf.
●(1499) Ca 134a. Melen vy. g. moiel doeuff. ●206a. Vy. g. œuf. ●(c.1500) Cb [vuy]. g. le mylieu dung oeuff. b. creis vn vuy. ●(c.1501) Lv 235/121. uou gl. oua. ●(1575) M 372. pris vn vuy, tr. «la valeur d'un œuf.» ●(1612) Cnf 31a. abstinaff à quic, huyou, ha formaig. ●(1633) Nom 37a. Ouum : ouef : vy, üy. ●60b. Ouum recens : œuf frais : vn vy fresq. ●Ouum requietum : œuf vieil : vy coz. ●123b. Luteus : iaulne comme le moyeu d'vn œuf : melen eguis vn melen vy.
●(1659) SCger 85b. œuf, tr. «vi p. viou.» ●176b. üi p. üiou, tr. «œuf.»
●(1829) IAY 86. An uio, ar lez. ●(1849) LLB 1706. De hôrein en uieu. ●(1857) HPB 217. eun u kriz. ●(1857) CBF 4. ur fritaden viou, tr. «une omelette.» ●(1876) TDE.BF 647a. U, s. m. T[regor], tr. «Œuf ; pl. uo.» ●(1884) BUR I 24. hag ar gwad stanket en-he a re bosso braz evel uo yar. ●(1896) SBW 12. evel eun u iar.
●(1908) PIGO ii 23. uo poaz. ●(1912) BUAZpermoal 163. ar c'hig, an uou. ●(1915) KANNgwital 156/82. var plas an uiou. ●(1943) SAV 29/7. kaer am eus furchal ho neiziou, mallestouen u ne gavan…
(2) Vi tanav : œuf à la coque.
●(1732) GReg 46a. des œufs à la coque, tr. «vyou tano.»
(3) œuf (d'autres animaux que les oiseaux).
●(1924) ZAMA 178. viou aered e-lec'h had piz.
(4) U mezal, meutal, melar : œuf hardé.
●(1896) GMB 410. à Trévérec û meutal œuf sans coque, à Pontrieux û melar (...) le gall. wy meddal (...) doit être différent.
●(1920) KZVr 359 - 25/01/20. Uiou mel, tr. «œufs, dont la coquille n'est pas formée (et meutal, melar ; en gallois wy meddal.»
II.
(1) Bezañ atav vi pe labous gant ub. // Bezañ vioù pe laboused gant ub. : être toujours entre deux maladies.
●(1889) ISV 451 (L) G. Morvan. Hirio da benn zo tenval / Ne rez mui nemet guidreal, / Ha ne ket souez, rak tra pe dra, / Zo dalc'h mad oc'h da zieza. / Vi pe labous ato bemdez; / Deac'h oa crog enhout al laerez, / Hirio 'ma'r rem oc'h da voasca, / Varc'hoaz e teui'r paz d'as crigna.
●(1927) TSPY 42 (L) L. ar Floc'h. Unan bennag eus da voutaouerien a vefe bepred vi pe labous gantan, e wenneien a rafe diaes d'ezañ ken na vijen diskennet en eur c'hontouer bennak ! ●(1931) VALL 262-263. Il est toujours entre les deux (maladie et santé), tr. F. Vallée «emañ pe ui pe labous atao fam.» ●(1952) LLMM 34/51 (Ki-Douarnenez). Atav vioù pe laboused ganeoc'h : atav ez eus ganeoc'h un dra bennak a-dreuz.
(2) Bezañ vi pe labous // Bezañ vi pe labous gant ar yar : il y a anguille sous roche.
●(1890) MOA 116 (L). Il y a anguille sous roche, tr. J. Moal «bez' a zo vi pe lapous. Fam.» ●271. Ces bruits ont quelques fondements, tr. J. Moal «vi pe lapous a zo eno. (Fam.)»
●(1931) VALL 26. Il y a une anguille sous roche, tr. F. Vallée «ui pe labous 'zo gand ar yar.» ●(1990) STBL 135 (L) *Tad Medar. Vi pe labous a zo gant ar yar, a lavare Jakou o sachañ war e vanne...
(3) Dozviñ ur vi hep pluskenn : faire un étron, chier.
●(1942) VALLsup 69. Faire un étron, tr. F. Vallée «Dozvi eur pez ui hep pluskenn («Breiz», 30 Genver, 1938), triv.» ●(1983) LBVR 105. Dozviñ ur vi hep pluskenn, gl. T. Huon «kac'hat.» tr. Devri « chier. »
(4) Bezañ bet lakaet e spered e-lec'h ma'z eo bet lakaet he vi d'ar yar : être sot.
●(1935) ANTO 115 (T) *Paotr Juluen. Nemet e lakaet e vefe bet d'eoc'h, aotrouig, e-lec'h ma'z eo bet lakaet he vi d'ar yar, da lavaret eo e koumanant Kêr-Izela.
(5) Bezañ heñvel evel daou vi // Bezañ heñvel-vi : être très semblables.
●(1936) IVGA 59 (Ki) Y. Drezen. Heñvel-vi e oa he daoulagad ouz re he mab. ●(1972) SKVT I 30 (Ki) Y. Drezen. Heñvel-vi e oa an div c'hoar.
(6) Bezañ heñvel evel daou vi moualc'h : être très semblables.
●(1957) AMAH 223 (T) *Jarl Priel. Mab ha mamm a oa evit ar pezh a selle ouzh an temz-spered heñvel an eil ouzh egile evel daou vi moualc'h.
(7) Ront evel ur vi : être très rond.
●(1890) MOA 370 (L). Ovale, tr. J. Moal «rount-vi.»
●(1910) MBJL 104 (T) L. Le Clerc. eur pikol ti rond-u.
(8) En em ober/En em glevet evel gwenn ha melen ur vi : très bien s'entendre.
●(1954) VAZA 9 (T) *Jarl Priel. En em ober a raent eus ar c'hentañ evel gwenn ha melen ur vi. ●49. En em glevout evel gwenn ha melen ur vi.
(9) En em glevet evel daou vi en un neizh : très bien s'entendre.
●(1912) MELU XI 297. 'N em glevet evel daou u en eun neiz, tr. E. Ernault «S'entendre comme deux oeufs dans un nid. (Haute-Corn[ouaille].)»
(10) Tev evel ur vi yar : très épais.
●(1912) MELU XI 297. Teo evel eun u yar, tr. E. Ernault «Epais comme un oeuf de poule. (Trég[or]).»
(11) Bezañ ar vi en e revr : ne pas tenir en place.
●(1912) MELU XI 297 (Ku). Eman an u en e rer, tr. E. Ernault «L'oeuf est dans son derrière, il est comme la poule qui va pondre, il ne tient pas en place. (Haute-Corn[ouaille].)»
(12) Vi e penn a-dreñv ur c'hog : quelque chose qui n'existe pas.
●(1970) BHAF 118-119 (T) E. ar Barzhig. Ne oa ket muioh a doull eged a vi e penn-adreñv eur hog.
(13) Vioù e toull revr kog an tour : quelque chose qui n'existe pas.
●(1970) BHAF 104 (T) E. ar Barzhig. «Petra ? ma Doue ! eme hemañ, n'ez eus ket muioh a Alamanted e Landreger, en deiziou-mañ, evid a viou e toull reor kog an tour, malloztouen, hini 'bed, me a zo sur euz ze...»
(14) Klask vioù e neizhioù warlene // Klask vioù e neizhioù kozh : être en retard.
●(1878) SVE 544. Klask viou en neiziou warlene, tr. L.-F. Salvet «Chercher des oeufs dans les nids de l'an passé. (Être en retard. Faire une chose quand l'heure est passée.)» ●(18--) MIL.ms (d'après MELU XI 279). Klask viou en neisiou warlene.
●(1909) FHAB Gwengolo 268 *Laouig Beg ar Spins. D'ar seurt tud-se e respountin : kaozeal evelse a zo mont da glask viou en neiziou koz. ●(1912) MELU XI 279. Klask wio enn nézio warléné, tr. E. Ernault «Chercher des oeufs aux nids de l'année dernière. (Hing.,14.)» ●(1912) MELU XI 279. à son sentencieux écuyer : «en los nidos de antoño no hay pájaros ogaño», dans les nids de l'année dernière il n'y a pas d'oiseaux cette année.» ●(1957) AMAH 44-45 (T) *Jarl Priel. Met kaer o deveze ober kudoù, o klask vioù e neizhioù warlene e oant. ●(1983) LBVR 105. Klask vioù e neizhioù warlene (Krennlavar), gl. Tudual Huon « diwezhat eo gant e labour. »
(15) Aze emañ ar vioù : là est la question, la chose (hic jacet lepus).
●(1983) LBVR 105. Aze 'mañ ar vioù ! gl. T. Huon «aze 'mañ an dalc'h.»
(16) Bezañ brein ar vioù dindan ub. : être méchant, mauvais.
●(1983) LBVR 105 (Bro-Bagan). Brein eo ar vioù dindani, gl. T. Huon «ur plac'h drouk eo.»
(17) Goriñ vioù : traîner, ne rien faire.
●(1972) SKVT I 49 (Ki) Y. Drezen. «A 'ta ! Veig. Te zo o c'horiñ vioù ?» ●112. Veig, eus e du, n'oa ket chomet da c'horiñ vioù.
(18) Na dalvezout vioù brein : ne rien valoir. Cf. na dalvezout ur bilhenn, ul louf ki, ur vrennigenn, ur c'horniad, ur spilhenn, na vezañ mat da deuler d'ar c'hi.
●(1941) DIHU 357/234 (G) L. Herrioù. En dud disoudard e zo aman ne talvant ket uieu brein.
(19) Tennañ ar vioù a-zindan ar yar : tirer les vers du nez.
●(1909) FHAB Here 312 *Laouig Beg ar Spins. Brao-bras oc'h eus goezet tenna ar viou a zindan ar yar ha lezel an azdof.
(20) Bezañ e spered el lec'h m'emañ ar vi gant ar yar : être sot.
●(1905) BOBL 04 novembre 59/1a (L) P. Pronost. pegement int dibenn ; lavaret e vefe o defe o spered el leac'h m'ema ar viou gand ar ier.
(21) Ober kazeg an u : voir kazeg.