m. & adv. –où, semmen
I. M.
A.
(1) Charge, fardeau.
●(1499) Ca 179b. Sam. g. somme de chual. ●(1633) Nom 26b-27a. beste à somme, sommier, cheual ou asne qui porte bahuz : loezn da douguen sammou, march pe asen á douc bahuou.
●(1659) SCger 22b. charge, tr. «sam.» ●170a. sam, tr. «charge.» ●(1732) GReg152b . Charge d'un cheval, tr. «Samm. p. sammou.» ●874a. Somme, charge d''un cheval, ou autre bête de somme, tr. «Samm. p. sammou.» ●Somme de blé, tr. «Ur samm ed. p. sammou ed.» ●Mettre une somme de pommes sur un cheval, tr. «Samma ur samm avalou var guein ur marc'h.» ●(17--) TE 38. èl ma retournai d'er guær guet hé sam-deur. ●(17--) BMa 353. eur sam bleut guinis, tr. «une charge de farine de froment.»
●(1839-1840) BBZcarn I 182. Neket evit doughen ar zam / Emant bet gannet gan ho mam. ●(1849) LLB 415-417. guérein é punein / (…) / Ged ur sam doh peb gar. ●1638. lojein ou sameu koer ha mél. ●(1879) BAN 127. paisantet daoubleget dindan sammou pesket. ●(1879) GDI 112. ha ne zouguet ket sameu én dé consacret de Zoué. ●(1896) HIS 35. ur bar rezin ker bras ma oé sam deu zén an nehoñ.
●(1903) MBJJ 84. chouketa sammo ponner. ●(1911) BUAZperrot 580. Goude beza great meur a leo gant e zemmen. ●664. sammou keuneud var e skoaz. ●(1915) MMED 338. eur manac'h muioc'h o tougen semmen. ●(1931) VALL 112a. Charge d'un animal, tr. «samm m. pl. ou et semmen.» ●(1933) FHAB Eost 313. mont kuit gand o semmenn. ●(1935) LZBl Du/Kerzu 190. o tougenn o semmen.
(2) Sorte de mesure.
●(1950) KROB 25/12. E Treger, ez eus muzuliou disheñvel : «douar eur boezellad-hed» a zo an dekvet lodenn eus eun devez-arat ; «douar eur rennad» a zo diou wech brasoc'h ; eur «palefarz» a dalv diou rennad ; hag «eur zamm» a dalv daou balefarz... ; komz a reer ivez eus eur «gordenn-douar» a zo ar pevar-ugentvet eus eun devez-arat.
(3) sens fig. Somme.
●(1612) Cnf.epist 31. an sam ves hon pechedou.
●(1909) FHAB Kerzu 356. kemeret samm eur procez ha gouzanv ar c'holl. ●(1910) MBJL 86. plegan a ran dindan eur zamm a dristidigez. ●(1911) BUAZperrot 465. Ar re-man d'o zro a stlapas ar zamm var ar gristenien.
(4) Cuite.
●(1932) BRTG 22. chaboutat er chistraerion goalauzet d'ou sammeu.
B. [en apposition]
(1) Loen-samm : bête de somme.
●(1831) MAI 10. eur loein sam. ●(1846) BAZ 311. Couezet eo al loen samm ha ne savo mui. ●(1867) LZBt Gouere 330. hon boa bet meur a loen-zamm da brenan.
●(1944) DGBD 66. loened-laezh ha loened-samm.
(2) Marc'h-samm : cheval de somme.
●(1732) GReg 162a. Cheval de somme, tr. «Marc'h samm.»
II. Loc. adv. A-samm-divrec'h : grand et gros.
●(1792) HS 13. ne fallé quet deign ma vehai bet rai vrass me livre. P'em behai caret, groeit em behai unan à samme divréh.
III. Ober e samm diouzh e dorchenn : aller selon sa bourse.
●(1866) (L) G. Morvan FHB 90/302a. Ha me, pa na vezo nemed houn, a lacai va gouel dioc'h va avel, hag a rai va zamm dioc'h va zorchen.