adv.
I. Adv.
(1) Alors, donc.
●(c. 1501) Donoet 3-18-19. nemet guir an second person an imper[atiff] / mot en leuie ha nese effe leuier, tr. « seul le mot de la seconde personne de l’impératif / mode le gouverne, et donc il est gouverné » ●(1530) Pm 102. Neuse ez stousont piz tizmat / Dan nouglynou en vn couhat, tr. «Alors ils se prosternèrent tous vite / A genoux, en un instant.» ●(1576) Cath 30. neuse e taulas sentencç he enep, tr. «Alors il porta sentence contre elle.» ●(1647) Am.ms 579. Neuse grit fiffil subtil de pillat. ●(1650) Nlou 575. Neuse an stirill an trompillaou / A cleuer, ho leuff diouz an effaou, tr. «alors de l’éclat des trompettes / on entendra la plainte venant des cieux.»
●(1659) SCger 161b. neuse, tr. «alors.» ●(c.1680) NG 269. Nese e tes tri roué. ●313. Herod a yas nezé / Deuet er rouannez. ●(1732) GReg 29b. Alors, en ce tems-là, tr. «Neuze. Van[netois] Neze.» ●(1744) L'Arm 11a. Alors, tr. «Nezé.»
●(1849) LLB 213-214. ha neze peb unan / E dosta d'en uéled. ●231. Peb unan e zigas nezen é santohad.
●(1904) SKRS I 157. Gant he dri bloaz varnugent edo neuze. ●(1909) DIHU 171/332. (Groe) Guir o nouzai, Tudi.
(2) Neuze e oa : c'est alors (que).
●(1878) EKG II 19. Neuze oa d'eoc'h tenna varnez-han ha ne ket breman.
►[au dimin.]
●(1913) AVIE 178. Nezenik é tostas.
(3) Neuze 'ta =
●(1869) SAG 71. Neuze'ta ? Biskoaz n'em boa klevet kement all !
II. Loc. adv.
A.
(1) Bete(k) neuze : jusqu'alors.
●(1860) BAL 192. bete neuze scanv ha dibarfet. ●(1878) EKG II 310. Betek neuze, p'en em gave eur martolod e Montroulez. ●(1894) BUZmornik 372. enn enezenn a reat bete neuze Breiz-Vraz anezhi.
●(1908) FHAB Mae 138. n'edot ket, bete neuze, awalc'h en disfi out-ho. ●(1910) MAKE 109. eun dilhad kaer eus ar c'haera, kaeroc'h eget an holl dilhajou a oa bet betek neuze oc'h uza war ar skinvier.
(2) Diwar neuze : depuis lors.
●(1868) KMM 97-98. Divar neuze, an oll o doe joa outa, ac a glaske ober camaradiez ganta. ●(1870) MBR 26. Diwar neuze e oe lezet da goaza he c'hlac'har gwella ma c'helle. ●(1883) IMP 8. Es vianic e velis an techou-ze ennâ : / Divar 'neuze e claskis an tu d'o divoenna.
●(1906) KANngalon Genver 21. Divar neuze, ne fallgalounas mui. ●(1911) BUAZperrot 408. Divar neuze e vevas en eun toull dindan an deleziou. ●(1955) STBJ 37. Diwar neuze e veze krog bemdez hag e teue e voued gantañ madik a-walc'h.
(3) A-benn neuze : pour lors.
●(1884) FHB 15/119b. A-benn neuze, Jerom, gouarnamant ar Republik oc'h horjellat kaer evel a ra, a c'hell beza tumpet pell a vezo, karoulle !
●(1924) ZAMA 205. Hag eur werennadig «trilonk» a ziskargas va zad d'an tontonTomaz, enaouet a-benn neuze, o frapa war dan butun-karot e gorn-pri berr, pouaf ! pouaf ! ●(1993) MARV xi 18. (Kore) A-benn neuze me 'zo «oblijet» da vroustaad, sur.
(4) A-raok neuze : avant ce moment-là.
●(18--) MILg 15. araok neuze c'hoari vezo.
(5) Ac'hann da neuze : d'ici lors.
●(1927) GERI.Ern 8. ac'hann da neuze, tr. «d'ici ce moment.» ●(1935) BREI 431/3c. Ac'han da neuze ec'h esperer kaout toull d'ober emgleo.
(6) Abaoe neuze : dès lors.
●(1903) MBJJ 67. Aboue neuze ivez e tigoueaz d'he c'honverz kouean hag he zud ac'h eaz da baour.
(7) Da neuze : à cette époque.
(8) Adal(ek), azalek neuze : dès lors.
●(1879) BAN 32. azalec neuze beteg he varo.
●(1905) KANngalon Genver 293. Azalek neuze. ●(1907) PERS 157. Azalek neuze eo e veler he viraklou hag an oberou mad en euz great gant an aluzennou braz a roet d'ezhan. ●(1909) NOAR 138. Adalek neuze, Tramoriz (…) ne rejont nemet eur bobl. ●(1957) AMAH 44. Adal neuze e stummas an traoù da vont war washaat.
B. A-neuze.
(1) Dès lors.
●(1732) GReg 276a. Des-lors, tr. «A neuze.» ●(1752) BS 36. Eus a neuse n'en em occupas muy nemet da gontempli ar berfectionou infinit a Zoue. ●(1790) Ismar 47. a-nezè é hantréeint é assamblé en diaulèt. ●(1792) HS 92. n'enn devehai peah er bet guet-ou à nezé. ●(17--) TE 2. Discoeit en dès a-nezè en hum vangeou ag er ré ne sèntant quêt doh-t'ou.
●(1877) FHB (3e série) 5/38b. Bispid ha pesked sallet a reaz a neuze ar fount euz ho bevanz. ●(1893) IAI 14. Aneuze Saol a voe chenchet. ●(18--) CST 2. A-neuze, kaer em boa lavaret ennoun va-unan...
●(1907) BSPD I 369. A nezé, èl eit diskoein petra vezé deùéhatoh.
(2) À ce moment-là.
●(1752) BS 65. Discleria a reas aneuse ur bresel continuel d'an oll viçou.
●(1852) MML 111. rag a neuse ec'h e sur mad a ne-han.
●(1907) BSPD I 648. Ken devot e oé, a nezé, ma oé kleuet... ●(1947) YNVL 132-133. A-neuze, avat, n'oa ket e bourzh al lestr ur c'hourlañchenn doull, ur chistrailher eveldout...
III. Épith. D'alors.
●(1870) FHB 270/74a. eur c'hem braz a zo etre an amzer neuze hag an amzer brema.