adj. & m.
I. Attr./Épith.
A.
(1) Sale.
●(14--) Jer.ms 207. Rac compsou baut an rybault loux, tr. « Devant les paroles audacieuses du sale ribaud ». ●(1499) Ca 128b. Lous. g. ort.
●(1745) BT 344. goann louss, tr. «sale charogne.» ●(1790) MG 25. hé horv loussoh hac horriploh eid ur ounn e vehai huéh-mis quênd é vreignein.
●(1876) TDE.BF 413b. Ar re-ze a zo louz pe lousoc'h, tr. «ceux-là sont plus ou moins puants.» ●(1889) SFA 261. eun dervez m'oa louz he zae, he lammaz digant-han evit he diboultrenna.
●(1902) PIGO I 70. an treo-holl louz hag a-sklabe. ●(1905) IVLD 105. leun a zour louz ha priek. ●(1914) FHAB Mezheven 163. An dud divar ar mêz (...) red eo lavaret, e vez louz ha dizasun o ziegeziou ganto. ●(1925) FHAB Mae 188. ar strodenn louz a strinkont. ●(1925) CHIM 9. Rukunus eo gant e zilhad lous ha truilhennek. ●(1926) FHAB Genver 27. podezou hudur, kirinennou pe zailhou louz. ●(1926) FHAB Mezheven 216. pa vezo lous ar c'hraou.
(2) Mauvais.
●(1728) Resurrection 1858. Dre da arabadou plapous lous quiguiner.
(3) Fri lous : morveux.
●(1982) HYZH 147/25. (Treboull) Sank dezhañ un atouzenn, d'ar fri-lous-se !
(4) Qui est considéré comme sale, mauvais, à cause de son aspect.
●(18--) KTB.ms 14 p 74. un touseg (…) ann amprevan louz-se.
●(1972) SKVT I 116. N'oa al laou, eviti, nemet amprevaned lous, lastez, un dismegañs o gwelout war ur penn kristen.
(5) Infecté.
●(1857) HTB 107. eur c'hlenvet ker louz, hag a ia da goll ma genet ha d'em laket dishevelep !
●(1905) IVLD 277. Goloet he bizach a glanvennou louz. ●288. Poaz he bizach gant klanvennou louz. ●(1925) BUAZmadeg 742. Maudez a oa ker guen ha ken louz he groc'hen hag hini enn (lire : eun) den lor, e serr eur c'hlenved hir.
(6) (en plt d'un chemin) Boueux.
●(1895) GMB 245 (d'après Kant. Z. V. 35). fregañ henchou louz, tr. «passer par de mauvais chemins, se frayer une route fangeuse.»
(7) =
●(1866) LZBt Gouere 159. eul labour ken sammuz ha kel louz.
(8) Penn-lous : cuisine.
●(1985) OUIS 201. de l’autre côté le penn kuisin ou penn louz, dans lequel on cuit et mange les aliments.
B. (renforcé par un adv.)
(1) Lous-teil =
●(1982) HYZH 147/28. (Treboull) e soutanenn vie atav lous teil.
(2) Lous-pez = (?) lous-pizh, lous-pest (?).
●(1984) HYZH 154-155/ ???.An dour a yoa lous-pez..
(3) Lous-gagn : (temps) infect.
●(1982) LLMM 210/30. lous-gagn oa an amzer.
(4) Lous-brein =
●(1951) LLMM 25/73. ar botoioù lous-brein az poa da versoliañ etre daou benn an deiz.
(5) Lous-mezhus =
●(1902) PIGO I 68. ar vatez koz (...) a oa louz mezus.
C. sens fig.
(1) Obscène, indécent.
●(1790) MG 203. Er sonnènneu lous e ra, peb-unan d'é sort, mui a zroug eid er honzeu. ●(1790) Ismar 133. Hum gouchi e rét é larèt conzeu lous hadishonest.
●(1821) SST 155. Peb comportement lous ha méhus. ●(1867) LZBt Gouere 322. enn hon bro ec'h int anaveet dindan eunn hano louz, houlierezed.
●(1912) MMPM 121. lenn awalc'h a wie evit degech ar gazetennou louz ha difeiz.
►Tra lous : personne luxurieuse.
●(1955) MIPO 14. Tra louz ! It da gousked gand ho kwreg kleiz.
(2) Teod, genoù lous : personne qui dit des grossièretés.
●(1859) MMN 11. Eun teod lous a zo aoualc'h evit coll an oll dud yaouanc eus eur c'harter.
●(1942) FHAB Meurzh/Ebrel 150. (note de F. Vallée) Genou louz a vez lavaret e Treger. E Kembraeg ez eus un dra evel-se ivez.
►Bezañ lous e c'henoù : être grossier dans ses paroles.
●(1975) LLMM 169/98. ma oa lous e c'henou un tammig, e oa troet da rentañ servij.
(3) Komz lous : grossièreté.
●(1907) PERS 125. na komzou louz. ●(1915) MMED 48. komzou louz eur mevel divezet. ●(1936) PRBD 116. Dont a ra eus ar ginou leodouejou, komzou lous, drouk-pedennou, malloziou, geier... hag all...
(4) (religion) Pec'hed lous : péché de luxure.
●(1879) GDI 168. er péhed lous. ●(18--) SAQ II 83. Ar pec'het louz (...) hen deveuz atao perz e kollidigez an Ene.
D. Épith.
(1) Tro lous : vilain tour, saloperie.
●(1908) PIGO II 36. 75-76. Troiou lous eo treo evel se. Dampet, me zo ru, mes ma ouifen e ve bilhejou evel-se ganit, Job, me votfe 'vit an tu-all.
(2) Distagadenn lous : déconvenue.
●(1908) PIGO II 98. C'houi, pôtred, 'ya da gavout bep a distagaden lous eus an afer-man.
(3) Distro, dizro lous : déconvenue.
●(1874) FHB 482/90a. caout ar pez a c'halver eun distro lous.
●(1920) MVRO 24/1d. Allaz paotred ! Allaz eun distro louz ho pezo, difeskinet e vefoc'h abred pe divezad. ●(1920) FHAB Gwengolo 454. ar re-man goude an dizro louz-ze a jomas sioul eur pennad. ●(1928) FHAB Mae 187. An A. Poincare a gave d'ezan edo, en hent-se, o vont da lakaat Elzasiz, da rei o moueziou, d'ar voterez, evit tud eus e gostezenn ; met eun distro lous en deus bet ! ●(1936) CDFi 11 janvier. c'hoarvezout a reas gantan ar memes dizro-lous ha gand e vestr. ●(1956) LLMM 58/16. loariadoù 'veze e tapen diganti un distro lous gant ar strakell-se.
(4) Naer-lous : couleuvre. (?) cf. naer-rous (?).
●(1966) LIMO 23 décembre. parat doh en aëron lous a gousiein en deur. ●Aeron lous, couleuvres.
(5) (religion) Ar spered lous : surnom du diable.
●(1880) SAB 128. daou gez den goall-gemered gant ar spered louz.
II. Adv.
(1) Ober lous da ub. : maltraiter qqn.
●(1908) PIGO II 111. Na pa ne ven ket a-du gante, n'houllan ket e ve gret re lous d'ê.
(2) De beaucoup.
●(1935) BREI 392/stag 7. Nebeutaet o deus, ha lous c'hoaz !
(3) Extrêmement.
●(1922) FHAB Here 305. piz lous ha bepred drouk-kontant. ●(1923) FHAB Genver 11. eun den piz louz. ●(1982) TKRH 79. ken tost-lous e oa ar Jobenn. ●(1982) PBLS 399. (Sant-Servez-Kallag) hennezh zo pinwig lous, tr. «celui-là est 'salement' riche (bigrement riche).»
(4) De beaucoup.
●(1909) TOJA 36. Ha brasoc'h 'vit Yan, a c'houllet-hu ? Ya, lous !
(5) Salement.
●(1939) MGGD 43. Paket e oa ar sorser brudet ha paket lous.
III. [empl. comme subst.] Saleté.
●(1954) VAZA 130. liv al lous hag an digempenn warno.
IV.
(1) Lous evel ar seizh pec'hed : voir pec'hed.
(2) Lous evel ul laouenn : voir laouenn.
(3) Lous evel ur pemoc'h : voir pemoc'h.
(4) Lous evel un darc'h : voir darc'h.
(5) Tapout un distro lous : voir distro.
(6) Bezañ lous e fri : voir fri.