v.
I. V. intr.
(1) Tomber, choir, chuter.
●(1499) Ca 39a. Coezaff. g. cheoir. ●Coezaff atreux. g. choir de trauers. ●(c.1500) Cb 42a. ga. qui trebuche souuent. b. nep en nem laes da coesaff alies. ●(1530) Pm 114. Maz coezsont a pep tu gant hu en ho ruou. tr. « De sorte qu'ils tombaient avec des cris dans leurs rues. » ●266. er dre tra certen ma nen greont / Cougant gant an stroez ez coezhont, tr. «Car, chose certaine, s'ils ne le font, / Sûrement ils tomberont dans les broussailles.» ●(1557) B I 327. A ban oa an Aelez coezet, tr. «Depuis la chute des anges.» ●(1576) Cath p. 1. peheny a tal quement da lauaret euel trebuch pe couezaff, tr. «qui vaut autant à dire comme ‘trébucher' ou ‘tomber'.»
●(1659) SCger 118b. tomber, tr. «coueza.» ●138b. coueza, tr. «tomber.» ●(16--) JV 76. a pan dedy en ping ar fé en ôgos da quesan. ●(1732) GReg 161a. Cheoir, tomber, tr. «Coüeza. pr. coüezet Van[netois] coëhein. pr. coëhet.» ●927a. Tomber, cheoir, tr. «Cuëza. pr. cuezet : communément on prononce : couëza. pr. couezet. Trég[or] couëhañ. H[aute] Cor[nouaille] coëhel. pp. coëhet. Van[netois] coëheiñ.»
●(1904) SKRS I 19. ha da goueza en dour. ●(1913) AVIE 74. koéh er floskér. ●(1929) MKRN 87. Bragou-berr Glodig a gouev e ronchenn an daol, tr. «la culotte courte de Glodig glisse sous la table.»
►sens fig.
●(1621) Mc 78. cuitait pep occasion á grahe deoch couezaff en pechet.
●(1821) SST 68. guet eun a gouehel ér schisme. ●(1849) LLB 148. Lausket ur sel de goeh ar hou kaih bugalé. ●(1855) BDE 150. Mar da doh ha couéhel ér pehed.
(2) (en plt d'un objet) Kouezhañ gant ub. a : tomber des mains.
●(1906) HPSA 54. Er forh houarn e goéh geti a hé dorn.
(3) (en plt d'un cours d'eau) Se jeter.
●(1633) Nom 246a. Ostium fluminis, fauces : la bouche d'vne riuiere, où elle tombe en mer : guenou an riffier en læch ma deu da couezaff en mor.
●(1906) HIVL 10. Arriù oent él léh ma koéh riolen er velin é stér er Gav. ●(1923) DIHU 143/259. ur riolen e goéh ér Blañoeh. ●(1938) DIHU 321/36. ur oah hag e iè pellikoh de goéh er Blañoeh.
(4) (en plt de la pluie) Tomber.
●(1790) MG 25. couéh e rei ur grezill enorm.
●(1902) LZBg Meurzh 85. Koéhein e hra glaù liès.
(5) Diminuer (en nombre, en quantité).
●(1874) FHB 509/307b. Gallout ar romaned er vro-ma a ioa neuze o coeza.
●(1907) PERS 112. lakad an dansou da goueza. ●(1926) FHAB Genver 28. ma n'oun ket evit lakat ar boan-ze da goueza.
(6) Kouezhañ ouzh ub. : revenir à, être le lot de qqn.
●(1869) HTC 308. An nep ne fell ket dezhan deski, pa gav an dro d'hen ober, a gouezo truez outhan.
(7) Kouezhañ en e boull : tomber en ruines.
●(1869) SAG 139. an ty-oll a goezaz en he boul. ●(1878) EKG II 56. an toennou o koueza enn ho foull… ●(18--) SAQ I 126. eun ti nevez kouezet enn he boull.
►sens fig. Disparaître.
●(1935) ANTO 88. Eun dro bennak koulkoude (…) e kouezas al lidlazadou enn o foull.
(8) Kouezhañ en e buch : tomber en ruines.
●(1847) BDJ 103. Ha da dempl ho doueou da gweza en he buch.
(9) Kouezhañ e saouzan =
●(1847) BDJ 55. A-veac'h hen deveus Satan, he lezet heunan, / Na deû Iskariotez da goüeza e saoüzan.
(10) Kouezhañ war : baisser de prix.
●(1868) FHB 168/96a. e Sant-Briec oa couezet cals var an ed.
(11) =
●(1977) PBDZ 877. (Douarnenez) a-benn ma kouezhe ar pesked e-barzh e bae Konk, tr. «quand le poisson descendait dans la baie de Concarneau.»
(12) Arriver, se produire.
●(1792) HS 121. Abret, pé dévéhat, é couéh maleur guet er-ré e ra poén d'ou zut.
●(1920) FHAB Genver 194. e kouezje seiz bloavez kernez war ar vro hag a dagje seiz bloavez frouez a dlee dont en o rôk.
(13) Kouezhañ àr : aboutir à.
●(1732) GReg 5b. Cette maison aboutit au grand chemin, tr. «Van[netois] En ty-ze e gouëh ar en hent bras.»
(14) Kouezhañ kompez : concorder.
●(1910) BUJA 44. evit ma velin hag ho c'homzou a goezo kompez gand ho re d'eoc'h-c'houi.
(15) Kouezhañ war : s'abattre sur.
●(1934) PONT 21. Reûsiou spontus 'zo 'vont da goueza war Bro-C'hall. ●23. ar reusiou fall a zo 'vont da goueza war hor bro.
(16) Kouezhañ gant ub. : échoir à.
●(1910) ISBR 76. mes Magloér ne blijé ket kalz dehon en tregas e goéh get un eskob. ●(1934) BRUS 59. Echoir (à), tr. «koéhel (get).»
(17) Kouezhañ gant ub. : arriver à qqn.
●(17--) VO 75. Èl-ce é couéhas guet S. Pierr.
(18) Kouezhañ da ub. : arriver à qqn.
●(1883) GOB vi. Couéh e hrei quement t'oh èl de sant Augustin.
(19) Kouezhañ a-blaen =
●(1907) AVKA 214. Mar fell d'it bea parfet, kes da werza oll gement et eus evid en rei d'ar baourien. Neuze ez po un tenzor en env. Goude, deus da heuill anon. An den yaouank a goueas a blen gan ar c'homzo-ze. Mont a reas kuit, leun a dristidigez, rak pinvig a oa ha kalz a danveo dehan.
(20) Klask an tu da gouezhañ war hent ub. : chercher à croiser le chemin de qqn.
●(1900) ANDP 13. Hag hen da glask an tu da gouean war he hent.
(21) S'abattre.
●(1849) LLB 347. Aveid harz en ined a goeh ar ou farkeu.
II. V. tr. d.
(1) Laisser tomber.
●(1909) TOJA 42. Job, o kouean e ziouvrec'h.
(2) (jeu) Faire tomber, abattre.
●(1985) AMRZ 261. «Ugent real ouz neb a garo e kouezin eiz kill,» emezañ. / Eiz kill !... Dén e-béd beteg neuze n'e-noa bet kouezet eiz kill !
(3) (marine) Amener.
●(1979) VSDZ 156. (Douarnenez) da goueiel al lien, tr. (p. 317) «amener la voile.»
III.
(1) Kouezhañ evel ur sac'had eskern : voir eskern.
(2) Kouezhañ evel ur sac'had loaioù : voir loaioù.
(3) Kouezhañ e veudoù en e zaouarn :voir meudoù.
(4) Bezañ kouezhet eus lost ar c'harr : voir karr.
(5) Bezañ kouezhet war ar sablenn : voir sablenn.
(6) Bezañ kouezhet etre kebr ha toenn : voir kebr.
(7) Kouezhañ e kas : voir kas.
(8) Bezañ kouezhet e vrandaeloù : voir brandaeloù.
(9) Bezañ kouezhet e vannieloù : voir bannieloù.
(10) Bezañ kouezhet en e vern kaoc'h : voir kaoc'h.
(11) Kouezhañ e rouedoù ub. : voir rouedoù.
(12) Kouezhañ en e boull : voir poull.
(13) Kouezhañ koad war ub. : voir koad.
(14) Kouezhañ er pal : voir pal.
(15) Kouezhet an touseg e bailh ar yod : voir touseg.
(16) Kouezhañ evel glav : voir glav.
(17) Kouezhañ e gerc'h war e segal : voir kerc'h.
(18) Lakaat ar brenn da gouezhañ diouzh revr ar sent : voir brenn.
(19) Kouezhañ ur gelienenn en e laezh : voir kelienenn.
(20) Kouezhet dezhañ klipenn hag askell : voir klipenn.
(21) Kouezhañ e lamm ub. : voir lamm.
(22) Kouezhañ en e bleg kozh : voir pleg.
(23) Kouezhañ er gaoc'heg : voir kaoc'heg.
(24) Kouezhet ez eus ur berenn diouti : voir perenn.
(25) Kouezhet eo he fignon dezhi : voir pignon.
(26) Gwelet e pe lec'h eo kouezhet ar c'hleuz e park an nesañ : voir kleuz.
(27) Kouezhañ a ray e c'henoù dioutañ : voir genoù.
(28) Kouezhañ àr e zent : voir dent.
(29) Bezañ kouezhet azen e droug marmouz : voir azen.