m. & adv.
I. M.
A. [sujet : qqn]
(1) Regret.
●(1499) Ca 8a. ancquen. vide in cuez cest tout vng. ●(c.1500) Cb 54a. g. douleur. b. cuez. ●(1521) Cc. non repentent. b. heb cueuz. ●(1530) Pm 85. Iahann gant cuez hac anoaez fin tr. Herve Bihan « Jean, avec regret et extrême douleur » ●89. Gant queuz dazlou ez caffuoyff. tr. « Avec regret (et) larmes je m'affligerai. » ●(1621) Mc 3. queuz ves am oll pechedou. ●40. ceuz ha repentancc.
●(1659) SCger 102b. regret, tr. «cueus.» ●(1732) GReg 795b. Regret, douleur, repentir, tr. «qeuz. Van[netois] qé.»
●(1821) SST 223. Ur hé ag er galon. ●(1847) BDJ 91. Mar doa sanket gant keûz he ene, tr. (GMB 596) «(âme) pénétrée de douleur.» ●(1849) LLB 688. E varw lies ged kai é kuitat Breh izel. ●(1860) BAL 22. ur c'heuz braz am euz em c'halon. ●(1880) SAB 114. Ur c'heuz braz am euz. ●(18--) SAQ I 275. red eo kaout eur c'heuz hed-ha-hed (...) eur c'heuz dreist natur.
●(1903) MBJJ 60. N'eo ket hep keu evidomp. ●80. n'ho po ket a geu. ●(1906) KPSA 29. nag a geuz hor bezo. ●(1910) MBJL 122. keun bras am eus dre mac'h on bet harzet da gemer lod enni. ●(1911) BUAZperrot 153. Keuz divarlerc'h ne dalvez netra / teuler evez eo ar gwella. ●(1924) LZMR 37. Eur c'heuz a grigne e spered. ●(1964) ABRO 8. hag abaoe em eus bet keuz ruz.
(2) Sevel, dont keuz gant, da ub. : éprouver du regret.
●(1867) FHB 103/402a. En hent franc ive e sao keuz gant hiniennou. ●(1869) HTC 70. an Isrealitet a zave keuz gantho. ●(1880) SAB 190. Ar mab prodig a zavas keuz ganta pa velas e fazi. ●(1894) BUZmornik 307. ann impalaer a zavaz keuz ganthan da veza kounadounet ar Zant d'ann harlu.
●(1902) MBKJ 42. klask a ra e savje keuz ganthan. ●(1907) AVKA 241. ha goude e teuas keun dehan hag ec'h eas. ●(1907) PERS 299. ha goude beza sonjet eun nebeut, e sav keuz ganthan. ●(1935) NOME 28. Mil malloz !...Keuz a savo dit, paotrig...
(3) Kemer keuz : éprouver du regret.
●(1861) BELeu 94. red-é quemér méh, quæ ha glahar.
(4) Kaout keuz : regretter.
●(1732) GReg 795b. Avoir du regret, tr. «Cahout qeuz.»
●(1792) BD 1865. ma sonches es pechet assuret es pe queun, tr. «Si tu pensais à tont péché, tu aurais certainement du regret.»
●(1893) IAI 54. hag a roe ar pardoun abarz gouzout d'ar zur ha keuz en doa ar pec'her.
●(1936) PRBD 11. n'eo ket awalc'h kaout keuz. ●(1942) DADO 12. Marteze, hogen keuz az pezo ma talc’hez evel-se.
(5) Kaout keuz da : regretter, se repentir de.
●(1880) SAB 8. keuz am euz ive da veza, amzer zo bet, gret poan d'am (...). ●(1890) BSS 23. a bouez mo devezo keus d'o fec'hejou a m'o devezo covesseet a communiet.
●(1907) PERS 233. n'en doa ket a geuz aoualc'h d'he bec'hejou.
(6) Kaout keuz o : regretter de.
●(1889) SFA 312. Breman em euz mez ha keuz o veza bet kenn dianaoudek enn ho kenver.
(7) Hadañ keuz : se préparer des regrets.
●(18--) SAQ II 56. Rei an danvez d'ho pugale 'zo hada keuz e penn ho ti.
(8) N'ober na keuz na joa ouzh : ne plus s'intéresser à rien.
●(1952) LLMM 31/59. Ne ra mui na keuñ na choa (= joa) anezhañ, tr. «il ne s'intéresse plus à rien.» ●(1964) LLMM 102/27. Diwar neuze, intañvezet e-kreiz ma yaouankiz, ma un hag hep den da garet war an douar, e kouezhjon en dizesper hep gellout ober na keuz na joa ouzh netra.
B. [sujet : qqc.] Ober keuz da ub. : causer du regret à qqn.
●(1880) SAB 8. lavaret un ano bennac eus ar pez a ra keuz deoc'h.
II. Loc. adv. A-geuz-kalon : à contre cœur.
●(18--) SAQ I 197. henvel ouz eun tad ha ne sko nemet a gueuz-kaloun.
III. Na vezañ e geuz en e vañch :
●(1912) MELU XI 345. Hennez 'man ket e geu en e vanch, tr. E. Ernault «Il n'a pas son regret dans sa manche, il regrette beaucoup sa sottise.»