kentañ

adj., m./f., adv. & conj.

I. Adj.

(1) Premier.

●(1499) Ca 170a. Quentaff. g. premier. ●(1575) M 1995-1996. An diferanç quentaff, tr. «La première différence.» ●(1625) Bel 127. try degrez deueus à drouc desir. An quentaff à galuer suggestion : An eil delectation : hac an trede consantamant.

●(1936) PRBD 70. da heul ar c'henta loden.

(2) Bezañ war e gentañ tañva : goûter pour la première fois.

●(1911) BUAZperrot 40. Paol, ha n'edo ket var e genta tanva eus an dousder a gaver o veva prederiet gant Doue hepken.

(3) La première chose, personne.

●(18--) SAQ I 286. Kenta a m' sko pa zellan ouz an heol eo he gurunen lugernuz.

●(1902) MBKJ 194. kenta a rin eo ho teuler euz va ginou. ●(1907) AVKA 66. Kenta mac'h ê enhi goude finv an dour, a vije pareet.

(4) Bezañ da gentañ o : être le premier à.

●(1945) DWCZ 14. da gentañ e vezont o vont en iliz, da ziweza o tont er-maez.

(5) Prochain, à venir.

●(1790) MG 54. Er uéh-quettan ni e gonzou a ourhæmeneu Doué.

B. Épith.

(1) Penn kentañ : début.

●(1866) FHB 72/157b. ar gaouleden hag ar penn kenta eus ar vouzellen vras. ●(1868) FHB 158/12b. n'oz peuz nemed ar penn kenta euz ar furnez. ●(1879) BMN 105. Er penn kenta Doue a reas corf an den euz a bri-douar. ●(1882) BAR 211. Adalek ar penn kenta beteg vrema.

●(1907) FHAB Mae 75. ez eus er penn kenta eun aozer bennag. ●(1911) SKRS II 210. Azalek ar penn kenta euz he amzer. ●(1921) PGAZ 96. Er penn kenta euz miz Kerzu 1870. ●(1933) MMPA 17. Abaoe penn kentan ar bed, eul lezenn bounner a bouez war an dud, lezenn ar pec'hed kentañ.

(2) Diouzh ar penn kentañ : parmi les meilleurs.

●(1919) MVRO 1/1a. Yann a oa eur marvailher eus ar penn kenta.

(3) Eus ar re gentañ : parmi les meilleurs.

●(1889) ISV 455. eun tiec eus ar re genta, eun ozac'h mad, eur moundian.

(4) Prochain.

●(1906) BOBL 10 novembre 111/2b. Kenavo demeurz kenta. ●(1936) PRBD 26. pa zafoc'h da anzav ho pec'hed, en dro genta.

(5) Kenderv-kentañ : cousin germain.

●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 36. (Skrignag) ar gendirvi genta Cousins germains. «E vamm ha me a oa ar gendirvi genta.»

(6) Ar pennoù-kentañ, ar re gentañ : les autorités.

●(1633) Nom 285a. Megistanes, purpurati, magnates : grand Maistres, Princes, Primats, premiers gouuerneurs d'vn Royaume : an Mæstr bras, Princet, Primadet, an re quentaff, an quentaff gouuarneryen á vn Rouantelez.

●(1659) SCger 97a. les principaux d'vne Ville, tr. «are quenta.»

●(1854) PSA I 237. Chetui perac é oé ar grihuat hag ar gresquein é hé perpet er haz hag en ivi é caloneu er ré quetan-men ag er bobl. ●(1877) EKG I 237. ar mear hag ar pennou kenta euz ar barrez.

(7) Ar c'hentañ mad : la première chose.

●(1866) FHB 67/118a. Ar c'henta mâd a skoaz hor speret.

●(1908) PIGO II 123. Loarian 'reas ha tapout kentan mad a gavas dindan e zorn.

II. M./F.

(1) Ar c’hentañ : le premier.

●(1942) DADO 8. Doue da vezo meulet ec’h oun me erru ar c’henta ; evelse, da vihana, ne vezin ket pouilhet gant va zurzunell.

(2) Ar gentañ : la première.

(3) (Par éllipse) Diouzh ar c’hentañ : excellent.

●(1942) DADO 11. Ya vat, hag eur verenn diouz ar c’henta am eus bet : soubenn ar c’hig, ha goude eur pikol plaïsenn, rouzet’barz an amann.

III. Adv.

(1) D’abord, tout d’abord, en premier.

●(1575) M 1031-1032. Quentaff ez rencq an tat (…) / E map rentaff raport, à pep sort drouc ordren, tr. «D’abord le père doit (…) / Répondre de son fils pour toute sorte de désordre.» ●1971-1974. Quentaff ez describiff, credet diff an Yffernn, tr. « D’abord je décrirai, croyez-moi, l’enfer.»

●(1849) GBI I 58. Demad d’ac’h, plac’hik iaouank, oalet a dric’houec’h vloa, / Gant piou oc’h euz disket ar zorseraj kenta ?, tr. « Bonjour à vous, jeune fille âgée de dix-huit ans, / De qui avez-vous appris premièrement la sorcellerie ? »

(2) Da gentañ : en premier.

●(1659) SCger 96b. premierement, tr. «da guenta.»

●(1909) FHAB Gwengolo 280. Da genta e oue tennadek d'ar voalen.

(3) Da gentañ penn : premièrement.

●(1849) LLB 1129-1130. choejet te getan pen / Tadeu ha mameu mat.

(4) Da gentañ pae : en premier.

●(1659) SCger 96b. premierement, tr. «da guenta pae.»

(5) Da gentañ unan : en tout premier.

●(1911) BUAZperrot 464. Ha da genta unan, micher ar pab eo kelenn ar sperejou.

(6) Da gentañ tra : en tout premier.

●(1910) MAKE 50. Da genta tra, e reas an dro da blasen al loened-korn.

(7) Da gentañ holl : en tout premier.

●(1963) LLMM 99/268. Da gentañ holl, (…), ne reas nemet fougeal.

(8) Da gentañ ha dreist pep tra : avant toute chose.

●(1907) KANngalon C’hwevrer 332. Konsorted an Emgleo a glazko da genta ha dreist peb tra beza tud santel.

(9) Kentañ-razh : en tout premier.

●(1843) LZBg 1^añ blezad-2^l lodenn 92. Doh en eutru Galy é conzér quentan rah. ●(1855) BDE 610-611. Clasqued quetan-rah ranteleah Doué. ●(1857) LVH 28. En Tad directour e venniguou quetan rah habid en hani e zeli bout receuet. ●(1861) BSJ 60. en dud hum laqueit quetan-rah de gonz ag er miracl.

●(1905) IMJK 63 (?))">IMJK 85. Ketan rah hum zalhet hui-memb é peah. ●(1912) BUEV 3. er Huerhiéz Vari é em es karet ketan rah.

(10) Da gentañ razh : en tout premier.

●(1849) LLB 1635. De getan rah, choejet ul liorh a kosté

●(1905) IMJK 63 (?))">IMJK 86. Hou peet enta soursi ahanoh-hui hous-unan de gentan rah. ●(1928) DIHU 199/3. De getan rah é ma erhat d’in laret trugèré. ●(1929) FHAB Meurzh 84. en tachad splanna eus an ti ha da genta ras, portred an Aotrou Doue.

(11) Ar pep kentañ : le strict minimum.

●(1929) FHAB Mae 166. beleien ha ne oant ket gouest da ober o-unan ar pep kenta eus ar pez a oa en o c’harg. ●(1948) KROB 5/1. Nann ! N’eo ket awalc’h ! N’eo ket ar pep kenta zoken !

(12) Ken ar c’hentañ : à la prochaine.

●(17--) BMa 339. Adiou dach ol quen ar chentan, tr. «Adieu à vous tous, à la prochaine.» ●344. Me y a em hent quen ar chentan, tr. «Je pars, au revoir.»

(13) Ar c’hentañ ar gwellañ : le plus tôt possible.

●(1911) BUAZperrot 280. en em zizober anezan ar c’henta ar gwella.

(14) Kentañ biskoazh : la toute première fois.

●(1910-15) CTPV i 63. Ketan biskoah, ta, Simonet, em boé hou anaùet, tr. «La première fois donc, je vous ai rencontrée.»

(15) Eus ar c’hentañ : de première catégorie.

●(1920) MVRO 32/1e. bambocher eus ar c’henta.

(16) Kentañ kan : au premier chef.

●(14--) N 1465-1466. Ez dle bezaf fez anezy / mat ha tenn enhaf quentaf can, tr. «Qu’il faut qu’il y ait de la foi / Bonne et forte en lui, au premier chef.»

(17) Kentañ lañs : en premier lieu, au premier chef.

●(1650) Nlou 77. Voar an oll tut prudancç, / So ennaff quentaff lancç, tr. «par dessus tous les gens, prudence / est en lui, au premier chef.»

(18) Kentañ pae : au premier chef, d’abord.

●(1530) J p. 6. Nac e nep guys ne reiouissaf / Nemet pan guelaf quentaf pae / Iesu map roe ster ma querhaf, tr. «et je ne me réjouis nullement, si ce n’est quand je vois Jésus, le bien suprême, le fils du Roi des astres, tout ce que j’ai de plus cher.» ●(1557) B I 194. Hennez en guelhaff quentaff pae, tr. «Ce serait bien là le meilleur parti.»

(1) Warc'hoazh kentañ : dès demain.

●(1854) PSA II 282. hui e hellou guet confiance azéein doh taul hou Toué arhoah quetan. ●(18--) SAQ I 337. Jesus-Krist varc'hoas kenta

(2) Fenoz kentañ : dès ce soir.

●(1907) AVKA 193. Fenoz kenta, e vo goulet diganit da ine.

(3) Diziou kentañ : jeudi prochain.

●(1857) CBF 34. Diziou kenta e vezo gouel lid, tr. «Jeudi prochain ce sera fête solennelle.»

IV. Loc. conj. Kentañ ma : dès que.

●(1824) BAM 103. quenta ma e santit. ●135. laquit ho poan d'e rapari quenta ma c'hellot.

●(1910) MAKE 69. Kenta m'her gwelas. ●(1911) BUAZperrot 65. Deus kenta ma c'helli. ●(1911) SKRS II 33. en em zizober diouthan, kenta ma c'helljent.

(1) Bezañ war e dro gentañ : voir tro.

(2) Bezañ war e gentañ tro : voir tro.

(3) Bezañ war e gentañ lamm : voir lamm.

(4) Na vezañ eus an tennañ kentañ : voir tennañ.

(5) Bezañ kentañ troc'h : voir troc'h.

(6) Bezañ liv ar grampouezhenn gentañ warnañ : voir krampouezh.