pron., adj. & m. (& f.)
I. Pron.
A.
(1) Du, de la, un, une (qui remplace un nom).
●(1499) Ca 109b. Heny. g. lung.
●(1890) MOA 199a. Du bon, tr. «hini mad.» ●(18--) MIL.ms (d’après BUBR 36/781). en he daoubleg, eur pez hini goz.
●(1935) BREI 438/1b. hini stouvet, hini beuz [jistr].
(2) [devant un adj.] An hini : le, la.
●(1864) KLV 70. Ann hini velen a zo dousoc'h. ●(1866) FHB 65/100a. c'hoant da zienterri an hini maro. ●(1866) FHB 84/252b. Ann hini klan. ●(1869) FHB 237/218a. an hini glan a greske atao he foan hag a zinerze bepred.
●(1902) PIGO I 53. Ya da, eme an hini goz. ●(1909) FHAB Meurzh 80. kemeret a reas dijipot an hini brasa.
(3) Aucun.
●(1850) JAC 30. Foeltr hini ac'hanomp ne lezfe en bue, tr. «(GMB 243) il ne laisserait en vie aucun de nous.» ●(1861) BSJ 311. hanni ag er ré e mès couviet d'em hoén ne danhuou a nehi. ●(1878) EKG II 111. Hini ac'hanomp ne gavo abek er pez ho pezo great.
●(1902) PIGO I 28. hini na oa dizroet. ●134. tud, avad, nan euz foeltr hini. ●(1928) TAPO 9. Gwalc’hi holl listri ar gegin, en eur ger, heb ankounac’haat hini pe ho po da ziouall ouzin. ●(1942) DHKN 72. Ne oent ket tri miz doh ’n em zarempredein, ma oè groeit hé sonjeu de Vonick : Salvator e vehè hé fried, pé ne vehè hañni.
►[formulation positive]
●(1925) FHAB Gwengolo 330. Eur freilhad eo hounnez, mar hon deus bet biskoaz hini.
(4) Hini all ebet : aucun autre.
●(1907) PERS 268. ne oa hini all ebet muioc'h aketuz egethan.
(5) [devant un nom ; après un possessif] Celui, celle de.
●(1499) Ca 130a. Maheni. g. le mien.
●(1839) BSI xv. evit reolya ha cundui er-vad hon hini [bueziguez]. ●(1854) PSA I 102. avel m'hum chervige ean-memb ag é gani. ●(1852) MML 145. eur galon qen pur ha qen dosil evel a oa c'hini Mari ! ●(1883) MIL 150. al liou guer da skeudenn sant Villiau hag al liou ruz da hini Rivod.
●(1902) PIGO I 110. Betek na c'houeo ket war ma hini !
(6) [après un adj.] An hini : locution d'insistance.
●(1942) LANB 7. Rak n'eo ket bras an hini ! ●50. Konvers dister an hini.
(7) An hini a : ce qui.
●(1633) Nom 181b. Subiugium lorum : ce qui lie le col des cheuaux au ioug : an hiny á ere gouzoucq an rounçeet. ●198a. Lustrica, aspergillum, aspersorium : l'asperget ou gupillon : an aspergouër, an hiny á vez da teureul an dour binniguet.
(8) An hini a : celui qui.
●(1612) Cnf 45b. An heny à gra accord gant an marchadouryen arall.
●(1834) SIM 202. an hini a ancounac'ha e labour. ●(1866) FHB 60/60a. An hani en dije gret ar muia a vurzudou. ●(1868) KMM 29. oc'h afer an ini n'euz nemeti, eo savetei oc'h ene. ●(1891) RECe xii 274. an hini a oa a baouès merwel.
●(1907) AVKA 2293. An hini a gle ma gwerza n'ema ken a-bell.
(9) An hini eo : (que) c'est.
●(1924) FHAB C'hwevrer 76. Oh ! n'eo ket dre aon na digalonegez an hini eo. ●(1970) BHAF 284. friza an hini eo a ree d'an druilh-drask.
(10) Meur a hini : plusieurs.
●(1874) FHB 494/186a. meur a hini a grede e devoa alter.
●(1905) KANngalon Mae 407. Sevel a ra aoun gant meur a hini. ●(1907) AVKA 217. Mar a hini an evo heuillet damdost ar Lezen epad ho bue.
(11) Hini ha hini : un par un.
●(1902) PIGO I 183. hini ha hini ec'h efet e-krec'h. ●(1908) PIGO II 77. An dud, hini ha hini, en em zastum en-dro d'ean.
(12) Hini pe hini : l'un ou l'autre, certains.
●(1924) BILZbubr 39/868. pa vije eur c'hlemm enep hini pe hini eus ar bôtred. ●(1935) BREI 437/2a. Met nag a wech am eus klevet envori hini pe hini eus e varvailhou dudius. ●(1942) FHAB Gwengolo/Here 197. Hini pe hini (...) a ra goap eus micher o zad. ●(1964) ABRO 21. gant ar soñj da gavout disaouzan eus hini pe hini eus paotred al lestr.
B.
(1) Nep hini : aucun.
●(1575) M 1796. Er ne douig nep heny, tr. «Car il ne craint personne.»
(2) Kement hini : tous ceux.
●(1847) FVR 153. Ouz-penn da gement hini ho deuz ma diroget. ●(1869) SAG 3. hag o ouall-gass en pep giz kement hini ne ruche ket eus an ano a gristen.
●(1907) FHAB Mae 65. kement hini zo griziennet karantez Breiz en he gerc’hen. ●(1911) BUAZperrot 132. da zigoll kement hini a ioa bet great gaou eun dra bennak outan. ●774. kement hini a glask a gav. ●(1912) BUAZpermoal 707. Kement hini a dostae outan a glaske eünan e vue war skouer e hini. ●(1985) DGBD 65. e teufe da vezañ «kouskidik» kement hini bet flemmet gant kelien tsetse.
(3) Ha, na gant a hini : que de.
●(1835) AMV 29. A gant a hini a zo bet guelet ho vont da gousquet leun a yec'het, pere, en deiz var-lerc'h, a so bet caset d'ar bez ! ●116. Allas ! na gant a hini pere o divize en em saveteat.
(4) Pep hini : chacun.
●(1829) HBM 1. pepini, emezàn, en deus e rêsoniou. ●(1878) EKG II 7. ar re-all a alian da zistrei fenoz pep hini d'he gear.
●(1923) ADML 33. Laouënan a zellaz a bik e daoulagad peb hini.
(5) E pep hini eus : dans chacun(e) des.
●(1877) EKG I 162. e pep hini euz an diou voarem a zo a bep tu d'an hent.
●(1905) FHAB Gouere/Eost 126. E pep hini deuz ar peder ban-ze ez euz great toullou evit derc'hel ar bizier estell en ho za.
(6) En e bep hini : chacun pour son propre compte.
●(1929) ENLA 4. E lâr e tlefe 'r perc'henned, 'n o fep hini, Labourat o farkou !
(7) Pep hini en e avel : chacun de son côté.
●(1868) FHB 168/92a. hag hen a gasso adarre al leanezet-ze pephini en he avel.
(8) Pep hini evit e sac’h : chacun pour soi.
●(1957) AMAH 43. Van ne reomp-ni ouzh Elsaz-Loren, rak pep hini evit e sac’h ! ra vrezelio ar C’hallaoued keit ha ma karint evit aloubiñ an div vro-se na sellont tamm ebet ouzhimp.
(9) Pep hini en e ziviz : chacun est libre de son choix.
●(1882) BAR 328. peb hini en he ziviz, ervez he zevotion.
(10) Pep hini e hini : chacun le sien.
●(1963) EGRH II 157. pep hini e hini, tr. « chacun le sien. »
II. Adj. Sot.
●(1933) DIHU 266/300. Un tammig é ma «hani» er heh dén-men.
III. M.
A. Machin, truc.
●(1982) PBLS 239. (Langoned) Langonnet a aussi gardé la forme vannetaise sans syncope : /'hâné/ : hani. Mais c'est devenu un substantif qui signifie : truc, bidule, machin et tous les mots dont on ne se souvient pas sur le moment. «prened 'meus eun hané» = j'ai acheté un machin ; «da venn 'maoh mond ? – da hané» = où allez-vous ? – à truc-muche (ça ne vous regarde pas) ; «êd on de weled hané» = je suis allé voir un tel. On a même le vb. /'hânéjel/ : hanial.
B. fam.
(1) Hini kreñv : alcool fort, digestif.
●(1935) BREI 390/2d. Tri vannac'h hini krenv, neuze. ●(1935) ANTO 83. karget gantañ e gof bras a hini-kreñv. ●(1945) DWCZ 61. eur banne hini-krenv. ●(1954) VAZA 165. hini-kreñv ar vro (…) nerzh a zo ennañ, pa lavaran.
(2) Hini melen : alcool fort, digestif.
●(1908) FHAB Gwengolo 268. O zeod eoliet gant ar banne hini melen a ie breman brao-bras en dro. ●(1909) HBAL 46. m'en deuz ranket beuzi e c'hlac'har en eur eva eur c'hart hini melen. ●(1909) FHAB C'hwevrer 60. eur banne kafe gant eur skloturiad mad a hini melen da lakat ebars. ●(1936) CDFi 22 fevrier. ar varrikennad hini melen.
(3) Hini berr : alcool fort, digestif.
●(1974) DIGE. (Youenn Gwernig.) maro d'an eil a viz genver / diouzh ur re gorfad hini berr.
(4) Hini reut : alcool fort, digestif.
●(1908) PIGO II 9. Ha breman, war-lerc'h an treo-man, bep a vanne hini reut, n'e ket gwir, pôtred ?
(5) Hini dous : boisson faible an alcool (vin cuit, etc).
●(1942) DADO 17. E-barz korn ar pres, am eus ivez kavet eur voutailhad hini-dous graet gant ili-dant... hag am eus, evel just, gwintet ar voutailh…
C.
(1) Ma hini gozh : ma femme, ma moitié.
●(1910) MAKE 30. Paskolig a dennas neuze e benn er-meaz hag, en eur c'hoarzin, a lavaras d'e hini-goz : (…). ●(1935) BREI 434/3a. hoc'h hini goz a gompreno mat. ●(1964) YHAO 135. Hag eñ d'e wele, e-kichen e «hini gozh», evel ma'z eo ar c'hiz da lavarout dre amañ. ●(1981) ANTR 189. Azaleg brema e teu ar pôtr yaouank da veza an ozah, «va hini koz», hag ar plah yaouank da veza «va hini goz».
(2) Ma hini kozh : mon mari, ma moitié.
●(1935) SARO 18. hag e rebechas d'ezan gant kounnar klask lakaat disparti etre e hini koz hag hi. ●(1981) ANTR 189. Azaleg brema e teu ar pôtr yaouank da veza an ozah, «va hini koz», hag ar plah yaouank da veza «va hini goz».
IV. Koll e hini glas : voir glas.