coll. & m. –où
I. Coll.
A.
(1) Froment sur pied.
●(1499) Ca 106b. Guiniz. g. froment. ●(1633) Nom 58b. Farraceum : potage ou gasteau fait de farine de froment : Souben, pe caut, pe autramant vr cuing græt á bleut guiniz. ●74b. Frumentum, adoreum semen, semen cereale : froument : guiniz-hath, guiniz caizr. ●Triticum : froument : guiniz.
●(1659) SCger 131a. bar guinis, tr. «comble de fourment.» ●153b. guiniz, tr. «blé.» ●(1732) GReg 439b. Froment, blé, tr. «Guïniz. Van[netois] guneh. gunuh. gunih. guïnih.»
●(1849) LLB 63. Sarhaw a rei d'oh guin, ol en arvor, guneh. ●92. guneh arlerh guneh. ●(1866) FHB 54/13b-14a. en douarou guinis, ar melchen ro tri droc'h ha pevar zoken. ●(1872) ROU 83. Le froment a de beaux épis, tr. «Ar gviniz a zo penned mad.»
●(1923) FHAB Genver 9. eur parkad gwiniz. ●(1923) ADML 61. Ar gwiniz avad (...) n'an d'oa ket gellet boeda mad awalac'h. ●(1929) FHAB 328. met ar gwiniz hag ar zegal a veze poan ganto. ●(1939) RIBA 12. Esteu kaer a segal, a gerh, a uénih, a vel, a uhénihtu.
(2) Lakaat dindan winizh : ensemencer de froment.
●(1931) DIHU 241/299. E 1929 éh oè bet lakeit édan gunéh én hur Bro (…).
(3) Grains de froment.
●(1131-1139) Cqlé f° 74v° [166]. Terra Lodoe, hanter minot guinith et hanter minot kerch et quatuor denarios et unanm gallinam. tr. « froment ».
●(1732) GReg 398b. Farine de froment, tr. «Bleud guynis. Van[netois] bled gunih.»
●(1857) CBF 38. Peder arc'had gwiniz, tr. «Quatre pleins coffres de froment.» ●70. Kasit ar gwiniz-ze d'ar vilin, tr. «Portez ce froment-là au moulin.»
●(1922) FHAB Meurzh 91. Ma hadit eus ar gwiniz-ze, ho pezo muioc'h-mui bep bloaz a bennou fall. ●(1941) FHAB Gwengolo/Here 81. Pardon ar gwiniz-hada.
B. (Une) espèce de froment.
●(1929) CDFi 30 novembre. ar gwinizou-all. ●(1933) ALBR 74. Kalz eus ar gwinizou, arôk Pask, a ve treut ha melen. ●(1941) ARVR 19/4a. anaout eur gwiniz mat diouz eun all. ●(1962) TDBP II 52. Bremañ emañ ar bleuñ er gwinizou, tr. «en ce moment les froments sont en fleurs.»
C. Espèces de froment.
(1) Gwinizh bras =
●(1744) L'Arm 166b. Froment (…) Gros, tr. «Gunéh brass.»
(2) Gwinizh bihan =
●(1744) L'Arm 166b. Froment (…) Petit, tr. «Gunéh bihan.»
(3) Gwinizh gwenn-blevek =
●(1744) L'Arm 166b. Froment (…) Qui est entre les deux, tr. «Gunéh Guênn-bleaouêc : Gunéh Guênn-blaihuêc.»
(4) Gwinizh blouc'h =
●(1857) CBF 90. Gounezet ec'h euz-te gwiniz blouc'h ? tr. «As-tu semé du froment sans barbe ?»
(5) Gwinizh korbu =
●(1857) CBF 90. Gounezet ec'h euz-te gwiniz korbu ? tr. «As-tu semé du froment sans barbe ?»
(6) Gwinizh gwenn =
●(1732) GReg 440a. Froment blanc, tr. «guïniz guënn.»
(7) Gwinizh ruz =
●(1732) GReg 440a. Froment rouge, ou froment locar, tr. «Guïniz ruz.»
(8) Gwinizh-had : froment de semence.
●(1633) Nom 74b. Frumentum, adoreum semen, semen cereale : froument : guiniz-hath, guiniz caizr.
II. M. Farine de froment.
●(1790) MG 182. bara-gùnéh.
●(1888) SBI I 16. Crampoes gwiniz, tr. «Crêpes de froment.»
●(1909) KTLR 124. bouet bara guinis. ●(1909) FHAB Eost 245. Sôn ar C'hrampoëz-Gwiniz.
III.
(1) Reiñ (flour) gwinizh d'ar moc'h : jeter des marguerites aux pourceaux.
●(1732 GReg 603a. Jeter des marguerites devant des pourceaux, tr. G. Rostrenenn «Rei flour guïniz d'ar moc'h.»
●(1855) FUB 12. Komps gand eur sod, red éo gwelloc'h / Rei flour gwiniz d'ar moc'h, tr. A. Brizeux «Parler avec un sot / C'est jeter de la fleur de froment au pourceau.»
(2) Malañ e winizh e sac'h unan arall : (?)
●(1944) DIHU 392/64 (G) J. ar Marechal. Me mab Pier ha hi ne spontant ket unan araok en al. Hiziù mem é téléent en em-gavet é pardon Sant Matelin. Ha kredein a hret hui é vein-mé sot eroalh eit malein men guénih é sah un aral ?
(3) Mont da glask gwinizh loar : avoir des rendez-vous nocturnes.
●(1975) LIMO 23 août (G). Moned de glask guénéh loér, tr. *Mabedad «aller chercher du blé de lune (rendez-vous nocturnes).»
(4) Kanañ war ton ar c'hrampouezh gwinizh : voir krampouezh.
(5) Malañ bleud eus e winizh da ub. : voir bleud.