m., adv. & prép. –où
I. M.
A. (en plt de nourriture)
(1) Rassasiement, satiété, soûl.
●(1732) GReg 783b. Rassasiement, tr. «goalc'h.» ●845a. Saoul, ou soûl, ou soû, son soû, autant, ou plus qu'il ne faut pour vivre, rassasiement parfait, tr. «Goalc'h.» ●A demi vôtre soûl, tr. «Hanter oz coalc'h.» ●(1744) L'Arm 323b. Rassasiement, tr. «Goalh.. heu. m.»
●(1876) TDE.BF 258b. Gwalc'h, s. m., tr. «Satiété.»
(2) E walc'h : à satiété, son content, son soûl.
●(1659) SCger 150a. ma goualc'h, tr. «tout mon saoul.» ●(17--) TE 221. ind e zaibrou ou goalh, ha chom e rei hoah ar ou lèrh.
●(1856) VNA 151. j'aurais bien mangé et bien bu, tr. «en em behé daibret ha civet men goalh.» ●(1857) CBF 7. Debret hoc'h eus-hu ho kwalc'h ? tr. «Avez-vous assez mangé ?»
B.
(1) =
►[après un v.]
●(1787) BI 119. é labourat é oualh. ●(1790) MG 8. hum zivertissét hou c'oalh. ●92. eit recompance, en dès groeit hé goalh a boén deign. ●94. Arlanné ean e hum gavas én ur fal affær, a béhani é hassaias é oalh hum ziloui. ●126. me mès groeit goab men goalh a ré e bassai eit sorcerion. ●158. Ean e douyai é oalh guet é beuranté.
●(1836) FLF 18. An daou c'hæz camm (…) / A derm o goalc'h.
●(1910) MAKE 42. ar porzier a c'hoarze e walc'h.
►[après un subst.]
●(1790) Ismar 5. ul lod vad en dès croezieu ou goalh de zoug ér béd-men.
●(1905) BOBL 05 août 46/3b. Plijadur o gwalc'h o deuz bet an holl. ●(1905) IMJK 159. Mes, e laret-hui, ind ou des plijadurieu ou goalh.
►[après un adj.]
●(1941) DIHU 355/203. E kobañnenneu éh omb lakeit, treu lous ou goalh.
(2) Kaout e walc'h a : avoir son compte de.
●(1934) DIHU 280/150. Ha krédein é hret n'em es chet mé men goalh a chañné. ●(1964) ABRO 43. Un deiz (…) e krogas an douar da grenañ dindan va zreid hag em boe va gwalc'h a aon.
► Kaout e walc’h : avoir son compte.
●(1915) KANNlandunvez 44/333. An ozac’h evel just a ioa oc’h eva eur banne ebarz an ti, petra bennag en doa he c’houalc’h pell zo.
(3) Bezañ war e walc'h, bout àr e walc'h : être repu, rassasié.
●(1904) LZBg Gouere 152. Er hellion hag en huibed e zou ar ou goalh é lipat. ●(1931) VALL 650b. Repu, tr. «war e walc'h.»
(4) Bezañ war e walc'h : avoir suffisament à faire.
●(1941) FHAB Meurzh/Ebrel 36. (Skrignag) Gwac'h = Forte affaire : War o gwac'h emaint ! «da lavaret eo : «tra a-walc'h o deus da ober.»
(5) Bezañ war e walc'h gant ub. : avoir fort à faire avec qqn.
●(1934) KOMA 51. Ar geant bras a ya d'ezan. Gant henman edo war e walc'h, n'en doa ket da zioueret, met deuet eo abenn anezan evelato abarz fin an dro.
(6) Leizh e walc'h : à gogo.
●(18--) SAQ I 265. hag euz an traou-ze leiz he walc'h bep taol.
(8) Na c'houzout e walc'h : ne plus en pouvoir (de).
●(1870) FHB 257/381b. Ar c'hemener ne ouie ket goudese e voalc'h da c'hoarzin.
(9) Ober e walc'h gant ub. =
●(1792) HS 95. Er Philistinèt e rai hou goalh guet-ou hac en anjuliai é pep féçon.
(10) Ober e walc'h war ub. : faire tout ce qu'on peut pour.
●(1896) LZBt Mae 40. He dud (...) a reaz ho gwalc'h war ar potr koz vit harz annhan da zenti ouz ar misioner.
(11) Ober e walc'h àr ub. = (?) se moquer de qqn (?).
●(17--) TE 134. É enemisèt en dès groeit ou goalh ar nehou durand é vuhé.
II. Loc. adv. Diouzh gwalc'h : à satiété, à discrétion, à volonté.
●(1907) BOBL 27 avril 135/1f. ar glazien pere a vez c'hoaz tener, hag a zeufe mar vez roet d'ezo deuz goalc'h da ober drouk d'ezo. ●(1955) STBJ 145. boued mat ha tomm diouz gwalc'h.
III. Loc. prép. Dre walc'h : à force de.
●(1926) DIHU 177/48. Dré hoalh torimellat, é ma arriù alkent.
►P1 (?) coquille pour : « dre hor gwall » (?)
●(1857) GUG 25. Dré hur goalh é oemb couéhet / Arré én ur stad miserabl.