m.
I.
(1) Sang.
●(1499) Ca 95a. Goat. g. sang. l. hic sanguis / inis. ●(1530) Pm 6. Corf ha quic ha goat, tr. «Corps et chair et sang.» ●(1576) Cath p. 24. goude maz voe dipennet ez deuz lez euit goat he gouzouc, tr. «après qu'elle fut décapitée, il vint du alit au lieu de sang, de son cou.» ●(1612) Cnf 69a. pe-heny endeueus ma dazprenet dré è goat precius. ●(1633) Nom 14b. Sanguis : sang : goat. ●176a. Excipulum : vaisseau où le sang coule de la veine : an vessel da reseruiff an goat á deu an gouazen. ●(1650) Nlou 54. An goat dan traou a dinaouas, tr. «Le sang s'écoula au sol.» ●220. Ne chommas barr, en garr, na brech, / Goat vn bannech na dysechas, tr. «il ne resta point en jambe ni bras, / goutte de sang qui ne se dessécha.»
●(1659) SCger 107b. sang, tr. «goat.» ●150b. goat, tr. «sang.» ●(c.1680) NG 143. Guet gouet didan e bron deheu. ●686. a liuë er gouet. ●1076. Guet e houet presieux. ●(1790) PEdenneu 138. goleit a oaid. ●(1790) Ismar 26. goaid er Uériès.
●(1876) TDE.BF 233a. Goloet a c'hoad, tr. «couvert de sang.»
●(1973) LBFR 51. En eur goulaven goued, tr. «dans une traînée de sang.»
(2) Gwad-glaou : ensanglanté.
●(c.1785) VO 103. guet ur sabre goaid-gleu. ●(1792) HS 113. er pènn-hont gouaid-gleu.
●(1861) BSJ 239. ne oé rah é gorf adorabl meit gouli ha goaid gleu.
(3) Gwad-ha-labez : souillé de sang.
●(17--) EN 259. goaid a labe toud ; orer eo e gueled, tr. «elle est toute souillée de sang, c'est une horreur de la voir.» ●2357. ched(e) me goaid a labe, quarqued a houliou, tr. «me voici sang et souillure, chargé de plaies.»
(4) Er penn ag e wad : à bout de sang.
●(1902) LZBg Gwengolo 196. Ha merhuel e hras ér pen ag é hoed.
(5) sens fig. Nature.
●(1862) JKS 129. Enep he c'hoad eo d'ann den pellaat dioc'h ann enoriou.
(6) local. Gwad uhel : les vrais marins.
●(1952) LLMM 34/43. (Douarnenez) Ar gwad uhel : ar vartoloded a ouenn.
(7) Ruz-gwad : rouge sang.
●(1941) FHAB Genver 6. Liou ruz-gwad ar voul-dan.
II.
(1) Bezañ troet e wad : avoir les sangs tournés.
●(1878) EKG II 72 (L) L. Inisan. Jannet ar Go a ioa dija barbouellet he fenn : ar guel a gement-se a droaz neat he goad.
●(1910) MBJL 37 (T) L. le Clerc. Peadra, da zur, da lakat gwad homan da drei. ●(1922) IATA 33 *Alan Yann. Troet neat eo va goad o klevet eun dra ker sebezun (lire : sebezus).
(2) Birviñ e wad : s’énerver, s’agacer.
●(1790) MG 89 (G) I. Marion. Chetui, berhuein e ra men goaid én-an, quel liès gùéh ma chongean én dén-hont.
●(1877) EKG 282 (L) L. Inisan. Ar c'homzou-ze a lakeaz ar gwad da virvi enn hor goazied.
●(1903) MBJJ 202 (T) L. le Clerc. Ar re yaouank dreist-holl eo krog o goad da virvi. ●(1910) BUJA 9 G. Helies. Ar gwel ebken aneza a laka va goad da virvi. ●(1926) BIVE 12 (T) E. ar Moal. Birvi ra ma bannac'h gwad, neb aon !...
(3) Birviñ e wad en e viz bihan : être en colère noire.
●(1924) NFLO. Paroxysme. être au p[aroxysme] de la colère, tr. «ken ma verv ar gwad em biz bihan.»
(4) Bezañ lakaet e wad da dreiñ e gwelien : tourner les sangs.
●(1968) LOLE 100 (T) *Roc'h Vur. Jarlez a lakeas gwad an advokadez loull da drei en gwelien. ●(1970) BHAF 137 (T) E. ar Barzhig. Unan bennag euz ar pennou-maout-se a veze dalhmad endro dim, pez a lakae gwad va gwreg da drei en gwelien, hag hi klañv a-benn ar fin. ●(1972) LLMM 150/31 (T) E. ar Barzhig. Prest e oa hor gwad da dreiñ en gwelien, met ar soudard ne lezas ket ac'hanomp da enkreziñ.
(5) (Mont, treiñ) e wad e dour : devenir faible physiquement.
●(18--) BSG 194 (T). Hast buhan, paysant, rei d'imb arc'hant hac aour, / Pe me lacaï da voad da drei ebars en dour, tr. F.-V. an Uhel «...ou je ferai que ton sang se tourne en eau.» ●(1889) ISV 47 (L) G. Morvan. Bez'ez euz ive tud clanv eat ho ners digantho, eat ho goad e dour, hag ama n'eus mui peadra da zigas ar iec'hed en dro.
●(1912) MELU XI 368. Mond ë ra ma gwad dë dour, tr. E. Ernault «Mon sang tourne en eau (je suis ennuyé, agacé). (Trév[érec])» ●(1932) ALMA 76 (L). Mont a ra va fenn e belbi ha va gwad e dour. ●(1970) BHAF 366 (T) E. ar Barzhig. Emañ o paouez heuill eun dro-gorn hag ez a e wad en dour : gweled a ra dirazañ, war veh daou hant paz, eur sapre pikol pez bleiz en e goazez e kreiz an ale hag o yudal ouz al loar.
(6) Mont e wad e laezh-ribot : devenir faible physiquement.
●(2003) TONKA 67 (T) . Sell, mond a ra ma gwad e lêz-ribot. Bezañ tremenet da zero evel-henn.
(7) Dont ar gwad dindan e ivinoù : se mettre en, colère.
●(1870) MBR 334 (L) A. Troude. Piou a zo laer, eme ar roue, ar goad o tont dindan he ivinou.
(8) Kaout gwad dindan e ivinoù : être vif, avoir de l’humeur facilement…
●(1857) CBF 57 (L). Ia a vad, te zo eunn tamm mad a baotr; da vreur ervad (lire : avad) n'en deuz ket a c'hoad dindan he ivinou, tr. Troude/Milin «... ton frère, au contraire, n'a pas de sang dans les veines.»
●(1936) IVGA 46 (Ki) Y. Drezen. Katell Vloagen n'oa ket nemeti (...) o kaout gwad dindan hec'h ivinou. ●(1955) STBJ 53 (K) Y. ar Gow. Moarvat ne jomas ket da goll he amzer hag e stagas da labourat ker gwas ha ma rae kent p'emede gant he mamm. «Gwad he devoa dindan he ivinou», evel ma lavare alïes, hag imor diskrapa a oa enni ive. ●(1965) BRUD 20/16 (T) E. ar Barzhig. Re a wad am-oa dindan ma ivinou, med torret eo din. ●(1981) ANTR 3 (L) *Tad Medar. Kement mous a zo eun tamm gwad dindan e ivinou, deiz pe zeiz, a zo bed oh en em ganna. ●144. Ha beh d'ei ! Gwelom e peleh ema ar bôtred a zo eun tamm gwad dindan o ivinou. ●223. Gwad a zo dindan ivinou an dud o deus kemered ar garg hag ar zamm da renka an abadenn-ma.
(9) Kaout gwad en e wazhied : avoir du sang dans les veines.
●(1913) DIHU 101/340 (G) Er B.... Hag èl m'en doé goèd en é hoahiad, ne oé ket braù monet énep dehon a p'en doé ivet ur baneh.
(10) Birviñ ar gwad dindan e ivinoù : le sang lui bout dans les veines.
●(1924) ZAMA 197 (K) I. Krog. Ha c’houi ‘oar, Yann Bilh a vervas ruz ar gwad dindan e ivinou, o klevet ken alïes ha ken hir pedennou.
(11) Ruz evel gwad : très rouge.
●(17--) TE 460(2) (G) I. Marion. En heaul e zas de vout du èl ur pod, hac el loër ru èl goaid.
●(1902) PIGO I 28 (T) E. ar Moal. O lugerni ru-goad evel eun tân-gwal. ●(1924) NOLU 18 (G) J. ar Baion. Ur vroh-ru èl er goèd-eit gobér hou panùez.
(12) Goro betek ar gwad : dépouiller complètement.
●(1912) MELU 405. Goro betek ar gwad, tr. E. Ernault «Traire jusqu'au sang, dépouiller complètement.»
(13) Ober gwad fall : se faire du mauvais sang.
●(1962) BRUD 16/26 (T) E. ar Barzhig. Evelse e hounez e damm buez, ar paourkêz Fañch, kuit d'ober gwad fall. ●(1970) BHAF 207 (T) E. ar Barzhig. Na rez ket gwad fall, skriva a rin dit... ●234. O ! Maïte, na rez ket gwad fall, merhig.
(14) Ruilhal gwad gad en e wazhied : voir gad.
(15) Tennañ gwad eus dent ub. : voir dent.