m. gouleier
I.
A.
(1) Lumière.
●(1499) Ca 96b. Golou. g. lumiere. ●102b. g. lumiere. b. golou. ●(1575) M 1954. Maz ehet hep rigol, dan scol maz eux golou, tr. «Pour aller, sans faute, au séjour où est la lumière.» ●(1621) Mc 3. diguicit em eneu an goulou ves ho guiryonez. ●(1650) Nlou 103. An goulaou enauet, tr. «allumée la lumière.» ●(1633) Nom 222b. Lux, lumen : lumiere : goulou, sclærigen.
●(1659) SCger 151a. goulou, tr. «lumiere.» ●(c.1680) NG 1970. Guelet er goleu ne alle quet. ●(1732) GReg 546a. Jour, lumiere, tr. «Goulou. (Treg[or] golo.) Van[netois] golëu.» ●586b. Lumiere, tr. «goulou.»
●(1903) MBJJ 6. sklerijen ar golo.
(2) Ouzh ar gouloù : à la lumière.
●(1934) BRUS 92. A la lumière, tr. «doh er goleu.»
(3) Lakaat (ul levr) er gouloù : éditer (un livre).
●(1576) Gk I 212. Ves ma costez mé a desirhé an leur-man euel maz edy, ez vé laquaet en golou, hep ober nep mention ves ma hanu. ●(1612) Cnf.epist. 7. laquat an leffric-man en goulou (ma breudeur quer) eguit profit d'on eneffou oll.
●(1659) SCger 97b. produire, tr. «laquat e goulou.» ●(1732) GReg 321b. Ce livre a eu plusieurs Editions, tr. «Al levr mâ a so bet meur a veach lecqeat ê goulou. ●546b. Mettre un Livre au jour, l'imprimer, tr. «Lacqât ul levr ê goulou.» ●586b. Mettre un livre en lumiere, tr. «Lacqaat ul levr ê goulou.»
(4) Lakaat ouzh ar gouloù : mettre aux enchères.
●(1907) KANngalon Even 423. Ma ne fell ket dezhan, e vo lakeat oc'h ar goulou evit beza fermet.
(5) Bezañ en hent ha gouloù d'ub. = direnkañ.
●(1919) LZBt Du 32. Mes eun de ne oe ken sellet [ar sklav klanv] nemet evel eun dra didalvoud, en hent ha golo d'an holl.
(6) Bezañ e gouloù ub. : être dans le jour de qqn.
●(1732) GReg 546b. Vous m'ôtez le jour, tr. «Ez ma ouc'h èm goulou.»
(7) Chom enaouet war e vrasañ gouloù : rester en éveil.
●(1924) ZAMA 204. Met penn hag empenn eul lakepotig a zeiz vloaz, skuiz a gorf, a chom enaouet war e vrasa goulou, pa zilenner dirazan traou evel ma tilennas Tomaz ar Gervini.
B. Loc. adv. Mintin-c'houloù : très tôt, de bon matin.
●(1727) HB 28. Mintin-c'houlou d'am c'hlasq nep a savo, / Eme Zoue, a dra sur am c'havo. ●(1744) L'Arm 233b. Bien-matin, tr. «Mitin-goleu.»
●(1929) FHAB Genver 31. Houman a yea mintin c'houlou, a-raok ma veze sec'het ar c'hlizenn diwar ar geot.
II.
(1) Bougie, chandelle, cierge.
●(1650) Nlou 140. Mary dinoas à ganas peur hasaou, / Hon guir Autraou, hep goulaou enaouet, tr. «l'innocente Marie enfanta très respectueusement, / notre vrai seigneur, sans lumière allumée.»
●(1856) VNA 102. la chandelle sera aussi éteinte bientôt, tr. «er goleu e voue hué marhue imbér.» ●(1860) BAL 161. un doucher venn, goulou bennig'ed.
●(1902) PIGO I 47. E c'holo en e zorn. ●(1907) FHAB Gwengolo 194. daou c'houlou bras. ●(1908) PIGO II 173. pevar c'holo, daou a bep tu. ●(1912) BUAZpermoal 373. ar penn santel a ra adarre tro an iliz-veur, ar gristenien ouz e heul gant goleier. ●(1954) VAZA 16. E-pad ar brezel diwezhañ, ne veze du-mañ na tredan, na gouloù, na rousin.
(2) (religion) Gouel Itron Varia ar Gouloù : la chandeleur.
●(1891) MAA 180. da c'houel Itroun Varia ar Goulou, pe Jandelour.
III. [au plur.]
(1) Bougies.
●(1907) KANngalon Mezheven 429. Ar goulou var elum, dre ma uzont nebeut a nebeut. ●(1911) SKRS II 212. Ar goulou var elum, dre ma uzont nebeut a nebeut.
(2) Penn gouloù : bougie.
●(1835) AMV 71. en eur zerhel en e zorn eur penn goulou.
IV.
(1) Bezañ (udb. / ub.) en e c'houloù : désirer qqchose, qqn.
●(1927) TSPY 9 (L) L. ar Floc'h. Aet eo va ger ganeoc'h, Lan. Me ive a zo Izidor em goulou, ha n'eus nemetan... ●(1932) ALMA 99 (L). Peoc'h d'in gant ar re-ze; mes me, Mari ! M'em eus spered, hag a zo paour ! Ar binvidig a zo em goulou. ●(1948) KROB 8/12 (L) *Ab-Sulio. Pehini anezo 'ta, kanfard, e fell dit e c'houlennfen evidout ? / ‑ Soazig, ar verc'h kosa, eo a zo em goulou, Laouig. ●(1949) KROB 13/13 (L) *Ab-Sulio. Siouaz ! Petra a dalv lavaret an dra-ze, peogwir Soaz koant, merc'h fur Janig Maner-ar-C'hoad, eo a oa en e c'houlou... (+ KROB 21/13)
(2) Bezañ (udb. / ub.) en e c'houloù : déranger qqchose, qqn.
●(1866) FHB 90/297a. Ar c'houenchou dreist oll so en ho goulou. ●(1871) CST 13 (L) Y.-V. Gwilhou. Hounnez a oa abaoe pell amzer e goulou an tirant hag alïes en doa savet e zourn outi gant malloziou spontus. ●(1872) ROU 93 (L). Qu'est-ce qui l'offusque ? tr. V. Roudaut «Petra zo (saved) en e c'houlou ?» ●(1890) MOA 363 (L). Qu'est-ce qui l'offusque, tr. J. Moal «petra a zo enn he c'houlou ? - petra 'zo savet enn he c'houlou ?»
●(1911) RIBR 106 (L) K. ar Prat. O terri bep gwech kement tra a gave en e c'houlou. ●(1912) BUAZpermoal 709 (T) Erwan ar Moal. Ar Judevien, o kredi e oa en hent ha golo d'eze, hen diskuilhas evel kristen da Fuscianus. ●(1935) ANTO 111 (T) *Paotr Juluen. Hervez ho tiougan, «An Tornaod», an euzadenn ramzel lonket kement ganti, siouaz, a verdeidi, a zo en ho koulou. ●135. Peurgollet «An Tornaod» keit-all zo 'n o goulou. ●(1957) AMAH 97 (T) *Jarl Priel. D'an diwezh e taolas Niessel an trebe war lerc'h ar billig hag a c'hrad vat e pellaas diouzh ar vro ma veze enni bemdeiz war hent ha bemnoz e goulou ar fardilhon Pilsoudzki. ●(1978) PBPP 2.1/217 (T-Plougouskant). E-barzh ma gouloù emañ, tr. J. le Du «il m'embarrasse /lit. il est dans ma lumière.»
(3) Mervel e vouchig gouloù : mourir doucement.
●(1978) PBPP 2.1/217 (T-Plougouskant). Marvet eo e vouchig gouloù, tr. J. le Du «il s'est éteint doucement.» ●386. /lit. la petite flamme s'est éteinte/
(4) Derc'hel ar gouloù : être présent, être témoin.
●(1952) LLMM 34/43 (Ki-Douarnenez). N'oc'h ket bet o terc'hel ar goulou : ne ouzoc'h ket pep tra.
(5) Soubiñ gouloù : être assoupi.
●(1910) DIHU 58/64 (G) *Mab er Hemenér. Ha taùet er sorbiennour, é ben geton en é jalgod, èl Fanchon Bendoril a pe vé é «soubein goleu» én overen-bred é kreiz en han. ●(1911) DIHU 68/204 (G) *Tujen er Halvé. Hag er bobl e chuéhé é cheleuet dohton : lod e saùé, lo e zeuhliné, lod e vadaillé; er groagé e soubé goleu...
(6) Leskiñ gouloù : être long à dire sa messe.
●(1971) LIMO 6 février (G) *Raf Pondi. ha mam ne houlen ket ma choman de loskein gouleu.
(7) Dever gouloù : faire traîner son travail.
●(1962) TDBP II 99 (T). Hennez a zo eun dever-goulou, tr. J. Gros «c'est une brûleur de lumière (il reste traîner, musarder.»
(8) Gwelet gouloù : voir trente-six chandelles.
●(1937) DIHU 310 Ebrel 245. É ta ma mam a flastrein ar mem bougenneu deu baùad hag en des groeit dein guélet dirak men deulagad kement a ouleu èl ma vè ar en aotér de sul bras er Rozér.
(9) Debriñ gouloù : voir debriñ.
(10) Lakaat e zorn en e c'houloù : voir dorn.
(11) Tremen evel ur vouchig gouloù : voir mouch.
(12) Bezañ gantañ al letern hag ar gouloù : voir letern.
(13) Bezañ war an hent ha gouloù da ub. : voir hent.