f. & adj. –où
I. F.
A. Race.
●(1633) Nom 321b. Peroriga, vel meliore lectione proriga, aut pruriga : qui garde les iuments, & les laisse saillir pour en auoir de la race, tr. «an hiny á mir quesequennet, hac á læs ô marchaff euit caffet an goüen.
●(1659) SCger 100a. race, tr. «gouen.» ●race de chiens, tr. «gouen chas.» ●de bonne race, tr. «a ouen mat.» ●(c.1718) CHal.ms iii. de bonne race, tr. «a oüen mat.» ●(1732) GReg 388b. Extraction, naissance, tr. «Gouënn.» ●775b. Race, extraction, tr. «gouënn.» ●Qui est de race Noble, tr. «a voüen nopl.» ●776a. Race de Viperes, tr. «goüenn an azred-Viber.» ●Race de chiens, tr. «gouënn chaçz.»
●(1878) EKG II 66. eun Aoutrou a vouen huel. ●(1889) ISV 446a. Cas da netra guenn al logod.
●(1900) MSJO 88. unan eus ho voen. ●(1909) KTLR 88. Beza dizanaoudek a zo a ouen an aered. ●(1939) MGGD 31. Ar ouenn a denn. ●(1973) LBFR 55. Ar ouen ar ouen. War lec'h al laou ve ket c'hwenenn. ●(1974) GAME 28. Ar vouenn a denn.
B. par ext.
(1) Dre ouenn : de nature.
●(1924) FHAB Genver 32. kanerien dre ouenn. ●(1924) FHAB Meurzh 104. eur vicher dies ha tenn evid ar beleg, ha pa vefe marvailher dre ouenn.
(2) (en plt de qqn) Bezañ gouenn ennañ da : avoir des dispositions, des capacités pour.
●(1872) ROU 81b. Eno e tesco mar d-euz goenn enna (da zont, da zeski), tr. «là il apprendra s'il a quelque disposition.» ●92b. Mortel, tr. «goenn enna da vervel.» ●100b. Il n'y a pas de ressource en lui, tr. «n'euz ket a voenn enna (da zont).»
(3) (en plt de qqc.) Bezañ gouenn ennañ =
●(1872) ROU 81b. Mar d-euz goenn er gountell-ma, m'e digasso (lemm).
(4) (météorologie) Gouenn c'hlav : signe de pluie.
●(1872) ROU 95b. Le temps est à la pluie, tr. «Goenn glao a zo.» ●(1890) MOA 99A. Le temps est à la pluie, tr. «gouenn c'hlao a zo.»●118b. Il y a apparence de pluie, tr. «gouenn c'hlao a zo gant-hi.»
C. sens fig. Ar ouenn : un peu, une petite quantité.
●(1952) LLMM 32-33/136. (Douarnenez) Ar vouenn : un tammig bihan, peadra da dañvañ (sic), da c'houzout petra eo. (D'ur martolod o tont eus ar peskerezh :) Be 'p eus ar vouenn, breur ? – Klevet 'p eus ar gurun ? Ar vouenn zo bet, n'eo ket terrupl. – Be 'zo c'hoazh ar vouenn e-barzh ar voest. ●(1968) BAHE 56/63. – Neuze, mab, peskerezh vat 'zo bet hiziv ? – Ar ouenn 'zo, Tad.
II. Adj. Bezañ a-ouenn da : être naturel à.
●(1872) ROU 92a. C'est sa nature d'être, tr. «A voenn eo deza.» ●(1889) ISV 79. mar deo a vouenn d'al laboused ober ho neiziou d'an nevez-amzer eo a vouenn ive d'ar vugale clask an neiziou-ze. ●(18--) CST 20. Kemeret a rankjont kalz poan, rak a ouenn eo d'ar Gelted kaout pennou kalet.
III.
(1) Trec'hiñ gouenn : avoir une attitude différente de celle de ses ancêtres.
●(1874) FHB 504/271a (L) G. Morvan. An tigr a gave he vugale cals re vuanek, re golerus. «Ha gouscoude, emezhan d'ar barbet, eo red o pefe laket anezho da drec'hi gouenn, rag ho mam oa ar vella euz ar mamou. ●(1888) SAQ I 40 (L) J. Quéré. Peurvuia eur c'hrouadur a vez ar pez ma vez great : nebeut a drec'h wen. ●(1889) ISV 462 (L) G. Morvan. Gouscoude avechou hiniennou anezho a drec'h gouenn, hag a zao c'hoant gantho da veachi. ●(18--) SAQ II 54 (L) J. Quéré. Rak ar vugale a vez ar pez ma vezont great. Nebeut a dreac'h gouen; lod her gra; mez rouez awalc'h int.
●(1921) PGAZ 31 (L) F. Moan. Marie-Jeanne Eucat ne dije ket karet trec'hi gouenn : Eucadez oa hed an neuden. ●(1924) FHAB Du 415 Yann an Eskob. «Fall hon eus grêt, sur a-walc'h, o klask trec'hi gouenn !» ●(1928) F (Ki-Plonevez Kernev) HAB Genver 3 (L) Y.-V. Perrot. Ar pez a zo sur eo n'he deus ket gellet trec'hi gouenn. ●(1944) FHAB Meurzh/Ebrel 43. Ar familhou pinvidika a zo bet, war dachenn ar gwiskamanchou evel war dachenn ar yez, da genta o trec'hi gouenn. ●(1944) SAV 30/72. Trec'h d'e gerent e-keñver korf pe spered. Ar bugel-mañ a zo trec'h d'e ouenn. ●(1950) KROB 26-27/6 Y. J.. An ao. Fave, breizad penn-kil-ha-troad, gwad Arvoriad en e izili, n'en deus ket trec'het e ouenn : evel ma ‘z a e genvroiz war ar mor, daoust d’an amzer, da deurel o roudou pe da droc’ha bezin war reier, hen a yae atao war e varc’h-houarn, dizamant ouz e gorf.
(2) Kaout ar ouenn eus udb. : avoir la jouissance de.
●(1947) YNVL 90. Yec’hed deoc’h, Aotrou Person ! (Skarzhañ a ra e skudell, en un taol. Lubaner.) An Aotrou’n Eskob, en e vaner kaer, n’en deus ket ar ouenn eus hennezh.
(3) Kaout ar ouenn : avoir un petit jet, être éméché.