m., adv. & pron. –ioù
I. M.
A.
(1) Mot.
●(1499) Ca 103b. Guer. g. mot. ●(c.1500) Cb. g. nom qui a cinq cas disemblables en vng mesme nombre. b. vn guer en deueux pemp cas dihauall. ●(c. 1501) Donoet 2-18. guiriou correlatiff pen guirio[u, tr. « mots corrélatifs ou les mots » ●(1530) J 25a. Penaux bishuyquen ma guenou / Ez caffe lesir dre guiryou / Da comps an cafuou so em coudet, tr. «Comment jamais mes lèvres pourraient-elles rendre par des paroles le deuil qui est dans mon cœur.» ●(1530) Pm 273. stir ho guyriou, tr. «de toute la force de leurs paroles.» ●(1575) M 163. vn guer disesperanç, tr. «un mot de désespoir.» ●1395. Yuez pepret preder, an hueruder an guyriou, tr. «Réfléchis toujours aussi à l'amertume des paroles.» ●2023. hep guer gaou, tr. «sans mentir.» ●(1576) Cath p. 10. hac euitce quement guer so a dle bezaff confermet gant daou pe try test, tr. «Et pourtant, toute parole doit être confirmée par deux ou trois témoins.» ●(1633) Nom 191b. Tessera, symbolum : le mot du guet : an mot de guet, an guer euit en em entend.
●(1659) SCger 81b. mot, tr. «guer p. iou.» ●(1732) GReg 640b. Mot, parole, tr. «Gûer. p. gûeryou. Van[netois] guer. guir. p. yëu.» ●Deux ou trois mots, tr. «Daou, pe dry guer.» ●Un petit mot, tr. «Ue guericq.» ●De petits mots, tr. «Gueryouïgou.» ●(17--) TE 416. en dén-ze ne zeuhantéras quêt ur guir.
●(1856) GRD 293. hou kirieu a zihue antand. ●(1860) BAL 180. Guall-c'her ebed ne deue eus e c'hinou. ●(1876) TDE.BF 226b. Ger, s. m., tr. «Parole, mot, promesse ; pl. iou.»
●(1924) BILZbubr 40/898. Daou c'hir.
(2) Ger gaou : parole mensongère, mensonge.
●(1575) M 2023. hep guer gaou, tr. «sans mentir.» ●2802. hep comps guer gaou, tr. «sans dire un mot de faux.» ●(1580) G 201. Hep comps faout en bet na guer gou, tr. «Sans dire aucun mensonge ni un mot faux.»
●(1962) TDBP II 449. hep lavaret ger gaou ebet, tr. «sans mentir.»
(3) Tapañ, pakañ ub. e ger : prendre qqn au mot.
●(1943) FATI 84. abalamour ma ouie e oa eun tammig hir he zeod ha m'he doa aon da veza tapet e ger. ●(1943) FHAB Gwengolo/Here 350. (Kleder) paka e ger : asanti dioustu d'eur c'hinnig, d'eur mennad, d'eur marc'had, mil skoued am eus goulennet evit va bioc'h ha paket e ger dioustu.
(4) Paroles, conversation.
●(1908) FHAB Du 329. Ne oue ket kals a c'her gant an dud epad koan.
(5) Ce dont on parle.
●(1854) GBI II 104. N'eûs gir gant-han met d'ho lac'ha ! tr. «Et il ne parle que de vous tuer !» Kerkent hag ar ger : aussitôt dit que fait.
(6) Kerkent hag ar ger : aussitôt dit que fait.
●(1895) GMB 300. ken kent ag ë' gir, aussitôt dit que fait.
(7) War ger ub. : à la demande de, sur l'ordre de.
●(1880) SAB 126. cousgoude, var ho ker, pa lavarit ober, e tolin ar roued.
●(1904) BSAB 27. War e c'hir rank senti ar mor, / Hag ar prizonio a zigor.
(8) Ger chimik : néologisme (en mauvaise part).
●(1972) BAHE 75/76. zoken ma rank ehanañ un tammig pa gej gant gerioù chimik ken hir hag Aviel Sul ar Beuz !
(9) Question, mention. cf. anv
●(1978) BAHE 99-100/68. Harnezet evel ma oa ha kozh evel ma oa, ne oa ger ebet gantañ da saveteiñ e vuhez.
B.
(1) Parole, promesse.
●(1874) POG 114. Hervez he c'her, diouc'h ar bez zo zavet.
(2) Kenderc'hel e c'her : tenir parole.
●(1530) Pm 40. Eual maz grattas ent hasou / Ez quendelch roen tir e guiryou, tr. «Comme il (le) promit avec bonté / Le roi de la terre tient parole.»
(3) Dont war e c'her : revenir sur sa parole, ne pas tenir sa promesse.
●(1915) HBPR 222. ha beza e zo (...) beleien (...) goude beza touet a zo deuet var ho ger. ●(1928) LEAN 40. An tad ne zeuas ket var e c'her, met gouzanv a reas muioc'h.
(4) Ober daou c'her eus unan : se démentir.
●(1872) ROU 80b. Se démentir, tr. «Ober daou c'her eus a unan.»
(5) Den a c'her, d'e c'her : homme de parole.
●(1869) FHB 248/312a. hag an Aotrou X... a zo den a c'her. ●(1895) GMB 300. Pet[it] Trég[uier] eun dén d'i c'hir, un homme de parole.
●(1920) AMJV 109. An aotrou Gignoux a ioa den a c'her. ●(1923) FHAB Gouere 266. tud a enor ha tud a c'her int. ●(1959) TGPB 79. N’out ket den d’az ker, Iwerzhonad brein !
(6) Reiñ e c'her : donner sa parole.
●(1909) NOAR 56. Roet em eus va ger. ●(1920) FHAB Meurzh 260. me am eus roet va ger, hag a zalc'ho d'am ger.
(7) Mont a-enep e c'her : se dédire.
●(1878) EKG II 269. e ken kaz me defe va c'hoar Mari c'hoant da vont a enep he ger.
●(1904) SKRS I 153. Nan, nan, va faotrik, ne da ket enep da c'her.
(8) Mankout d'e c'her : ne pas tenir sa parole.
●(1732) GReg 696a. Manquer de parole, tr. «mancqout d'e c'her.»
●(18--) SAQ I 314. hag en desped d'ho bolontez vad, e rankont mankout d'ho ger.
(9) Tennañ e c'her : dégager sa parole.
●(1732) GReg 257b. Degager sa parole, tr. «Tenna e c'her.»
(10) Derc'hel d'e c'her : tenir sa parole.
●(1856) VNA 191. Tiendrez-vous votre parole ? tr. «Derhel e rehait-hui d'hou quir ?»
●(1909) KTLR 192. Ar pillaouer hen doa dalc'het d'he c'her. ●(1920) FHAB Meurzh 260. me am eus roet va ger, hag a zalc'ho d'am ger.
(11) Bezañ gwirion d'e c'her : être fidèle à sa parole.
●(1923) KNOL 269. Eur roue a dle beza gwirion d'e c'her.
(12) Krediñ war c'her : croire sur parole.
●(1857) HTB 93. Kredomp war c'hir, hag en em fisiomp war furnez ha galloud krouer ha perc'hen ar c'horf hag an ine. ●(1866) FHB 73/163a. ar c'habiten ne grede ket dezho var ho guer.
(13) Ober diouzh ger ub. : faire ce que dit qqn.
●(1732) GReg 291b. Nous ferons selon son dire, tr. «Ny a rayo diouc'h e c'her.»
(14) Troc’hañ da u.b. e c’her : couper la parole à qqn.
●(1942) DADO 10. Astenn a ra Gwilho e vrec’h evit komz, hogen Kato a drouc’h d’ezañ e c’her.
C.
(1) Gerioù bras : insultes.
●(1870) FHB 286/199b. ar geriou braz a fuche (lire : fuc'he) a groze.
●(1909) FHAB C'hwevrer 62. Ar gerioù bras a fuc'he.
(2) Gerioù dibrenn : gros mots, propos obscènes.
●(1955) VBRU 133-134. gerioù dibrenn ha mallozhioù.
(3) Gerioù vil : gros mots.
●(1903) ADBr xviii 346. ha mateze girio vil ar zul warlerc'h.
(4) Ger ar brezel : mot du guet.
●(1659) SCger 81b. mot du guet, tr. «guer ar bresel.»
(5) E berr gerioù : en peu de mots.
●(1838) OVD 186. é bèr guirieu. ●(1876) TIM 105. é bèr guirieu.
II. Adv.
(1) A-c'her : verbalement.
●(1872) ROU 107b. Verbal, tr. «a c'her.»
(2) Dre c'her : verbalement.
●(1872) ROU 107b. Verbal, tr. «Dre c'her.» ●(1880) SAB 111. da gelenn ahanomp-ni dre scuer abars en ober dre c'her.
(3) En ur ger : bref, enfin.
●(1954) LLMM 42/13. an aezenn-noz, ar stêrig, evned munut, netraigoù na weler ha na glever ket, petra bennak m’ouzer emaint aze ez kichen : en ur ger, ar vuhez !
III. Pron. ind. (Pas un) mot.
●(1864) SMM 87. Plijadurezou, ebatou, danvez, arc'hant, setu a betra e comzer ; mes eus an eternite, ger.
IV.
(1) Mont e c'her gant ub. : lorsque qqun dit ce que vous vouliez dire avant vous.
●(1927) TSPY 9 (L) L. ar Floc'h. Aet eo va ger ganeoc'h, Lan.
(2) Rannañ ur ger : dire qqchose.
●(1935) ANTO 100 (T) *Paotr Juluen. Kuit da ranna eur ger, ha sonnet gant an nec'h.
(3) Intent diwar hanter-c’her : comprendre à demi-mot.
●(1954) LLMM 42/16. Intentet en deus Korneiev diwar hanter-c'her.