f. d. divhar
I. (anatomie)
A.
(1) Jambe.
●(1499) Ca 40a. Coff an gar. g. le gros de la jambe. ●47b. Coubll an garr. g. le ploy de la iambe. ●91a. Garr. g. iambe. ●160a. la ploy de la iambe b. plec an garr. ●(c. 1501) Lv 232/8. gar gl. tib[ia]. ●(1633) Nom 27b. Suffrago ; le iarret des iambes de derriere, à l'endroit des genoux de devant, és bestes ; iarritell an diuar á dref, oz hars an daouglin á raoc, en chatal. ●(1650) Nlou 220. Ne chommas barr, en garr, na brech, / Goat vn bannech na dysechas, tr. «il ne resta point en jambe ni bras, / goutte de sang qui ne se dessécha.»
●(1659) SCger 67b. iambes, tr. «diou c'har.» ●149b. garr, tr. «iambe.» ●diougar, tr. «les iambes.» ●(1790) MG 13. na divréh na divarr.
●(1834) SIM 193. hac ho pezo ho tiouar discuis mad evit peur-achui ho peach. ●196. terri brec'h ha gar. ●256. unan eus hon diou c'har. ●(1838) OVD 113. pe huélér foénhue é divar un dén e sàue a glinhuèd. ●(1839) BESquil 465. ur garre torret dré ur bolèd canon. ●(1849) LLB 258. mem diwhar e greinas. ●(1856) VNA 226. ou divréh hac ou divar. ●(1866) LZBt Gouere 145. enn he diar.
●(1900) KEBR 20. Ar c’har, tr. « La jambe » ●An divesker, tr. « Les jambes ». ●(1907) AVKA 313. ar Judevien a dennas digant Pilat ma torrfet ho diouc'haro d'he. (…) Soudardet a deuas eta, hag a dorras ho diouc'haro d'an daou all. ●(1907) PERS 62. eur goall c'houli en he c'har. ●(1910) MBJL 191. diouhar eun den. ●(1918) BNHT 5. droug én hé gar. ●(1926) FHAB Mezheven 226. hag e torras e c'har glei (…) hag e torras e c'har ziou.
(2) Divharioù : les deux jambes en général.
●(2016) TELGR (26.07.2016) [44a] (Daniel Giraudon). En Lokireg ne neus mann / Nemet brug ha treujoù lann / Hag ar merc'hed a zo ken berr o divharioù / Ken a stok ar plouz en o revrioù.
(3) Patte.
●(1849) LLB 415-417. guérein é punein, / (…) / Ged ur sam doh peb gar.
B. [en locution]
(1) Ober gar : partir, s’échapper à toute vitesse.
●(1888) SBI ii 180. O welet Jilo c’hober gar, tr. «En voyant Gilles faire (la belle) jambe.»
(2) Kaout gar : (tant que) ses jambes le peuvent/pouvaient.
●(1869) FHB 213/31b. en em lakeas da redek keit ha ma c'halle caout gar.
(3) Astenn e c'har : hâter le pas.
●(1877) EKG I 220. Ha Kivoron hag ar zoudardet varzu ti ar Prat en eur astenn ho gar.
II. sens fig.
(1) Manche, pied (d'outils, etec.).
●(1847) GBI I 128. ter [zro] da c'har ar grusifi. ●(1868) FHB 158/12a. gar pe goalen-greiz ar c'hantoler.
●(1928) BFSA 212. gar an tachou. ●(1928) FHAB Meurzh 105. [founilh] ar c'har d'an nec'h hag ar c'henou ledan da c'helei ar bount. (...) dre ar gorzenn.
(2) Tronc (d'arbre).
●(1908) PIGO II 19. war gar ar ween. ●158. endro da c'har ar ween. ●(1910) MAKE 108. war gar ar gwez. ●(1935) BREI 432/4b. rei gar reut d'an derven. ●(1951) BLBR 36/16. garr eur wezenn. ●(1982) PBLS 502. (Langoned) gar, tr. «tronc d'arbre.»
(3) Tige (de plante).
●(1633) Nom 73b. Seges : blé encore debout : eth á ve goaz voar ez gar, voar sao.
●(1872) ROU 106b. Tronc, tr. «Trunsen, gar.»
●(1911) BUAZperrot 623. e oue toullet en dro d'he gar [d'al lilienn].
(4) Tige (de plume).
●(1939) MGGD 60. gar ar bluenn.
(5) = (?).
●(1910) MAKE 17. ne anaveze ket ar boutoniou melen-ze, hep toull na gar.
(6) Tige (de chaussure).
●(c.1718) CHal.ms iv. La tige d'une boste, tr. «gar en hezeu, er bottin'.»
(7) (maçonnerie) Reiñ gar : faire les fondations d'un mur plus larges que celui-ci.
●(1982) TIEZ I 115. Les fondations sont alors maçonnées, elles sont toujours plus larges que les murs sortis de terre, c'est «donner du pied» au mur (rei troad, ou rei garr).
III. [en apposition] Plouz-gar : paille sur pied.
●(1964) BAHE 38/35. plouz-gar pe blouz-prenañ 'vel ma lavarer.
IV. (phycologie) Stipe de Laminaire.
●(1968) NOGO 217. Sacchoriza polyschides. ga:r, «stipe» («jambe)» Korrejou en Plouguerneau (une seule lame). ●220. Laminaria digitata. ar ha:r, le stipe à Perros en Plouguerneau.
V.
A. Gar.
(1) Ober e astenn gar diwezhañ : mourir.
●(1889) ISV 341 (L) G. Morvan. Colibri eo va martolod, petra bennak ne d'oun ket he dad, ha tost avoalc'h eo bet din ober va asten gar diveza evit he gaout.
(2) Stagañ e c'har ouzh gar ub. : se marier.
●(1902) PIGO I 102 (T) E. ar Moal. Daoust 'ta dre benôz he deuz staget ma c'hoar he gar ouz gar ar blei-ze ?
(3) (Kemer, tapout, ka(v)out) hed e c'har : fuir.
●(1868) FHB 204/382a (L) Goulc'hen Morvan. Kerkent ha ma c'hellas caout hed he c'har.
●(1929) MKRN 91 (K) P. Martin. Mont a ran da rei an tu d'eoc'h da gemer hed ho kar. ●103. rak honnez zo ul lônig sklintin na gred ket kin tapo hed he gar evit mont da ziskrapat an disteran bontadig kraz. (+129.) ●(1942) VALLsup 64. Chercher, trouver une issue pour s'enfuir, tr. F. Vallée «klask, kavout hed e c'har.» ●(1955) STBJ 20 (K) Y. ar Gow. Pa c'helle kaout hed e c'har, e yee ar pôtrig da c'hoari... ●(1970) BHAF 260 (T) E. ar Barzhig. Med tapoud a reas hed e har evid karsa buan alese beteg ti mignoned d'e dud o chom e Pariz.
(4) Lezel hed e c'har gant ub. : laisser de la liberté.
●(1906) FHAB Gwengolo/Here 349 (L) Y.-V. ar Gall. Rak houman ne leze ket ganthi hed he gar var an hent-se.
(5) Mont evel gar ur c'hi en ur sac'h : ne pas bien aller (en parl. d’un vêtement).
●(1978) PBPP 2.1/8 (T-Plougouskant). An abid-se a c'ha dezhañ evel gar ur c'hi en ur sac'h, tr. J. le Du «ce costume lui va comme la patte d'un chien dans un sac.»
(6) Ober gar : faire de grands profits.
●(1935) BREI 421/3c (T). kastizet renerien ar sosieteou arc'hant o devo graet garr diwar goust o zud. ●(1935) BREI 422/2b (T). ar vilinerien vras a rae gar gant an edou-se. Al labourerien, avat, a vale munut. ●(1935) BREI 437/1c (T). ar poaniour (…) ne vo ket e riskl da goueza dindan dorn tud galloudus ha dinatur, oc’h ober gar, en despet d’ezan, diwar e goust. ●(1937) CDFI. Ar varc'hadourien vras a ray gar (Breiz, d'après «Cour.», 22 eost 1937). ●(1942) VALLsup 141. Faire des profits (grands, qui enrichissent), tr. F. Vallée «ober gar.»
(7) Debriñ e eost diwar e c'har : voir eost.
B. Divhar.
(1) Ne gac'ho ket ar yer war kofoù e zivhar : voir kac'hat.
(2) Kouezhet e galon etre e zivhar : voir kalon.