f. –où, gedon
I. (zoologie)
(1) Lièvre.
●(14--) N 285. Gat na louarn ne espernaff, tr. «Je n'épargne lièvre ni renard.» ●(1499) Ca 91a. Gat. g. lieure. l. hic lepus / oris. ●(c.1500) Cb 92a. Gad. g. lieure. l. hic lepus / oris. Jnde hic lepusculus / li. dim. g. petit lieure. b. gadic.
●(1659) SCger 73b. lievre, tr. «gad, p dou, pe guedon.» ●149b. gat pl. gadou, tr. «lievre.» ●(1732) GReg 575a. Lievre, tr. « Gad. p. gadon, guedon. » ●(1744) L’Arm 218a. Liévre, tr. « Gatt.. gadon : Geætt.. gadon. » ●(1752) PEll 330. Gat, ou Gad, tr. «Lièvre, animal à quatre pieds. Plur. Ghedon.» ●(1790) MG 114. mar lausquan er ad de monèd ér mæz ag er bod, un-aral hé attrapou.
●(1838) OVD 82. ur gad é téhe é raug giboesserion. ●(1857) CBF 122. Brava tamm gad ! tr. «Quel beau lièvre !» ●(1878) EKG II 11-12. al louarn o reded varlerc'h ar c'had pe al lapin.
●(1909) KTLR 13. ar gedon a bell a ia oll da lern. ●(1915) HBPR 93. chaseal ar veleien (...) evel ma ra ar chaseour ar gedon.
(2) Tad-gad : lièvre mâle.
●(1939) RIBA 35. divuset un tad-gad.
(3) Mamm-c'had : lièvre femelle, hase.
●(c.1718) CHal.ms ii. une haze femelle d'un lapin ou d'un lieure, tr. «ur vam gonifl', pe gat.»
(4) Labous gad : levreau.
●(1732) GReg 717b. entre le Port-Loüis & Sarzau, ils disent, pour petit chien, petit levraut, petit ânon, &c., lapous gad.
(5) C'hoari gadig = (?).
●(1710) IN I 316. musica pe gana guersiou ha soniou honest, c'hoari castellic pe c'hoari gadic.
II. [en apposition]
A. (botanique)
(1) Sun-gad : chêvrefeuille.
●(1916) KZVr 161 - 02/04/16. Sun-gad, tr. «chêvre-feuille.»
(2) Bara-gad : orobranche.
●(1904) KZVr 355. Bara-gad a vez roet gant Liegard evit eur sort planten a sav war ar balan evel ma ra an uhel-varr war an avalen (orobranche, e gallek).
(3) Irvin-skouarn-gad : navette.
●(1925) DIHU 171/326. Irvin skoarn gad (Navette).
(4) Troad-gad : trèfle des champs Trifolium arvense.
●(1633) Nom 97b. Lagopus, pes leporis, leporina herba, trifolium humile : pied de lieure : troat gat, lousaouen.
●(1732) GReg 721b. Pié de lievre, plante qui est une espèce de treffle, tr. «Troad gad.»
●(1879) BLE 237. Trèfle des champs. (T. arvense. L.) Troad-gâd. Pied de lièvre.
(5) Mell-gad : millet sauvage.
●(1934) BRUS 266. Du millet sauvage, tr. «melgad.»
(6) Skouarn-c'had : plantain lancéolé Plantago lanceolata.
●(1732) GReg 673b. Oreille de liievre, plante, tr. «Scoüarn-gad.»
●(1978) PBPP 2.2/487. (Plougouskant) skouarn gad, tr. «sorte de mauvaise herbe /lit. oreille de lièvre/.»
B. (phycologie) Bezhin-gad : Chondrus crispus.
●(1915) KZVr 113 - 02/05/15. abbé Oliéro, vicaire à Sené : behin gad («chondrus crispus»), qui reste aussi très court.
C. (en plt de qqc.) Maen-gad : Pierre servant à boucher le petit évent d'un four.
●(1732) GReg 429b. Les deux pierres qui font la gueule du four, tr. «Ar mæin-gad.»
●(18--) CST 55. Ar fall a zavas betek hanter-kant troatad a-zioc'h toull ar maen-gad.
III. Adv. (jeu de boules) A-lamm-gad : (coup) par rebond.
●(2004) LBBCA 91. Coup par rebond, tr. «A-adlamm [a'hadlam] ; a-lamm-Gwengamp ; a-lamm-gad ; a-lamm-touseg [toñsek].»
IV.
(1) Redek evel ur c'had : courir très vite, très rapidement.
●(1889) ISV 376 (L) G. Morvan. Mont a ris neuze daou bleget, var va farlochou, hag e reden evel eur c'had.
(2) Liant evel ur c'had : très vite, très rapidement.
●(1925) SFKH 25 (G) G. ar Born. Tud diloui ha liant èl gadon.
(3) Tapout ar c'had : avoir du succès.
●(18--) EER 38 (T) E. Ernod. Na neuz ket pel amzer a skrivaz eur levr plat. / Kredi re a dra zur c'he da dapout ar c'hat !
(4) Tapout/Lazhañ div c'had gant an hevelep tenn : courir deux lièvres à la fois.
●(1912) MELU XI 207. Tapout diou c'had gand eun tenn, tr. E. Ernault «Attraper deux lièvres d'un seul coup (obtenir un double succès). (Hing.40.)» ●(1922) LZBt Mezheven 32 (T). C'hoari refomp pejou, mes pejou kristen evit gallout tapout diou c'had gant ar memez tenn. ●(1931) VALL 426. Courir deux lièvres à la fois, tr. F. Vallée «klask laza diou c'had gand eun tenn.» ●(1935) ANTO 63 (T) *Paotr Juluen. Ha ma c'houitis da dapout diou c'had gant an hevelep tenn.
(5) Bezañ gad diwar c'had : ne pas être très malin.
●(1942) VALLsup 159. C'est un sot (de race) Gad diwar c'had; on ajoute Biken ne rat ! Dicton. ●(1957) AMAH 255 (T) *Jarl Priel. Ha m'en divije bet he fried da vihanañ ur begadig skiant ! met gad diwar c'had e seblante bezañ.
(6) Disoursi evel ur c'had en he ched : très insouciant.
●(1958) BRUD 5/38 (L) *Mab an Dig. Pep hini a reaz euz e wella an neuz da veza ken dizoursi hag eur had en he ched.
(7) Ruilhañ gwad gad en e wazhied : être craintif.
●(1961) LLMM 86/151 (T) *Jarl Priel. Ur wech an amzer e tenne ur vuredig hini-kreñv degaset gantañ, kement ha kennerzhañ e galon, rak goude ne ruilhe ket gwad gad en e wazhied, e sante evelkent c'hwen munut o ruzañ a-hed e gof-kar.
(8) Bezañ (spontik, aonik, gouez) evel ur c'had : être très craintif.
●(1908) FHAB Ebrel 106 (L) J.-F. Caer. Aman eo hardis evel eul leon, hag ahont eo spontik evel eur c'had. ●(1909) NIKO 71 (G) J. ar Baion. Tud gouiù èl er gadon. ●(1951) LLMM 25/42 (T) *Jarl Priel. Ya, me ! deut da vezañ ken aonik hag ur c'had... ●(1958) BRUD 1/75 P.-J. Helias. Deut eo da veza aonig evel eur had.
(9) Rous evel ur c'had : (avoir le teint) hâlé.
●(1732) GReg 82b. Basané, hâlé, brulé par le soleil, tr. G. Rostrenenn «rous evel eur c'had.»
●(1931) VALL 352. (Teint) halé, tr. F. Vallée «rous (evel eur c'had) popul.»
(10) Tapet eo he gad dezhi : elle est enceinte.
●(1902) CRYP II 321 (T). Taped e hi gad d'ei, tr. E. Ernault «son lièvre a été attrapé, se dit d'une femme enceinte, Trég[or].»
(11) Reiñ avel d'ar c'had : lever le lièvre, découvrir une finesse.
●(1927) GERI.Ern 166-167. rei avel d’ar c’had, tr. « lever le lièvre, découvrir une finesse. » ●(1931) VALL 426. Au fig. lever le lièvre, découvrir une finesse, tr. F. Vallée «rei avel d'ar c'had.» ●(1949) LLMM 17/22 (T) *Jarl Priel. Ya, roet am eus avel d'ar c'had... ●(1957) AMAH 11 (T) *Jarl Priel. An dro-mañ, 'vat, na burzhusat degouezh, ne oa ket bet roet avel d'ar c'had.
(12) Reiñ avel d'ar c'had : s’accomoder d’une situation compliquée.
●(1990) STBL 77 (L) *Tad Medar. Gouzout a rit reiñ avel d'ar c'had, a lavarer ouzh ur paotr fin, ampart da dreiñ e grampouezhenn n'eus forzh pegen rouestlet eo e gudenn.
(13) Leuskel/Distagañ ur c'had/gedon (da redek) : laisser courir de fausses nouvelles.
●(1732) GReg 246b. Debiter de fausses nouvelles, tr. G. Rostrenenn «Distaga guedon. leusqeul guedon da redecq. ●449b. En donner à garder, tr. «leusqeul gadon da redecq.» ●483b-484a. Habler (...), tr. «leusqeul gadon. leusqeul gadon da redecq.»
●(1878) SVE 559. Leuskel gedon da redek, tr. L.-F. Salvet «Mettre des lièvres à courir. (Mentir.)»
●(1912) MELU XI 207. Leuskel gedon da redek, tr. E. Ernault «Lâcher des lièvres à courir», débiter des mensonges. Milin cité par M. Vallée (Hing., 29).» ●(1927) GERI.Ern 167. leuskel gedon da redek, tr. « lâcher des mensonges » ●(1942) VALLsup 25. Faire courir de faux bruit, tr. F. Vallée «leuskel gedon da redek.» ●(1955) VBRU 162 (T) *Jarl Priel. Kerkent e voe laosket ur bern gedon da redek en hon touez. ●(1967) LLMM 122/237 (T) *Benead. Reverzhi vras ar c'hantved ! Piv en deus lakaet ar c'had-se da redek ?
(14) Mont e lost ar c'had : s’envoler (en parl. de rêve, d’une action qqconque).
●(1942) VALLsup 66 (T). S’envoler fam. en parl. d’un rêve manqué, d’une chose oubliée, d’une action laissée sans la faire, etc. tr. F. Vallée «mont e lost ar c’had.» mon projet de promenade s’est envolé, tr. «aet eo va baleadenn e lost ar c’had T[régor].»
(15) Redek ar c'had : faire une course inutile.
●(1942) VALLsup 100. Faire une course inutile, tr. F. Vallée «redek ar c'had popul.»
(16) Redek ar c'had : s’échapper.
●(1857) CBF 55 (L). Setu unan warnez redek ar c’had, tr. Troude/Milin «En voici un qui est sur le point de s’échapper.»
(17) Dizoleiñ traoù ar c’had :
●(1930) ONEN 91 *Brogarour. Arsa ! Yann-goz, n’eo ket moan awalc’h en taol-mañ ho fri evit dizolei treo ar c’had…
(18) Etre gad ha konikl : entre chien et loup.
●(1847) FVR 123. hag evel ma oa c’hoaz e tre ki ha bleiz, pe gad ha konikl, e kredaz o welout ann den gwen-ze, gwelout eunn den maro.
(19) Bezañ badezet gant eoul gad : voir eoul.
(20) Bezañ e skouarn ar c'had : voir skouarn.
(21) Tapout ar c'hi e-lec'h ar c'had : voir ki.
(22) Tapout ar c'had gant an daboulin : voir taboulin.
(23) Kaout ur galon gad : voir kalon.
(24) Leuskel levrini da redek war-lerc'h gedon ar re all : voir levrini.