coll. & m. –où, –eier (botanique)
I. Coll.
(1) Céréale, blé.
●(1464) Cms (d’après GMB 223). Et, blé. ●(1499) Ca 79b. Eth. g. ble. ●(1580) G 197. Ne dydyffas enny yt glas quet, tr. «Il n'y poussa pas de blé vert.» ●1238. ma sachat yth, tr. «mon sac de blé.» ●(1612) Cnf 29b. charreat eth. ●44b-45a. Nep à guerz eth è mis hezreu termen bedé mis maé gant condition ma paezher dezaff quement euel à taluezo an eth en marchat. ●45a. pa fell da nep à guerz an eth bezaff paezet à nezo. ●45b. Nep à pren cals à eth, eguit ober donet guernez.
●(1659) SCger 15a. ble, tr. «et, it p. idou.» ●83b. nettoier le blé, tr. «nettaat an hait.» ●(c.1680) NG 758. Pe day en est, me ray duh ed. ●(17--) TE 52. é hoèmb ol ér mæzeu é hindram æd.
●(1847) FVR 370. Ann ed a zo bet pleget, / Her gwelet a rer o sevel / Kerkent ha ma int torret. ●(1856) VNA 107. Les grains seront gâtés, tr. «Goastèd-vou en èd.» ●(1857) CBF 90. Ne welann dre ama nep douar dindan ed, tr. «Je ne vois pas par ici de terres ensemencées.» ●(1866) FHB 56/26a. an ed en douar a so caer ; druz int.
●(1910) FHAB Kerzu 356. An ed a yoa anter vrein o c'holo araog ma oant dournet. ●(1911) RIBR 9. an hed melen o plega o fennou. ●(1929) FHAB Genver 11. arabad eo kaout aoun evit an ed ; mar d'int diwanet pemzek dervez a zo. ●328. met kerkent an ed ne vezent ket mui kraz a-walc'h. ●(1960) PHPD 383. (Plougrescant) Pa ve troc’het an ed e vent dornet gand eur vapeur.
(2) [avec un nom de céréales en apposition : ed-gwinizh, ed-heiz, etc] Telle ou telle céréale.
●(1907) FHAB Gouere 139. En o farkeïer e c'hadenn ed-guinis, ed-eiz, kerc'h, lin ha kanab...
(3) Red-ed, souchenn-ed =
●(1964) BAHE 38/35. War-lerc'h ar balan 'oad boaz da zigeriñ ar valaneg : ur red-ed (pe ur souchenn-ed) a roe neuze. ●(1973) BAHE 78/32. Ur red-ed ha balan a bep eil.
II. M. [au plur. : edoù] Espèce de céréale.
●(1847) FVR 249. ar segal hag an holl edou a eaz da fall. ●(1849) LLB 97. Changet leh t'hou s-édeu. ●(1866) FHB 64/96a. ez eus doare vad e pep leac'h evit an edou. ●(1868) FHB 164/63b. an edou goan.
III.
(1) Melen evel an ed darev : blond.
●(1961) BRUD 14-15/81 (T) E. ar Barzhig. Bez e oa eun tammig plah koant ken e oa koant gand diou blañsonenn bleo melen evel an ed dare.
(2) Kemer an ed evel m'eo bet dornet : prendre les choses comme elles viennent.
●(1976) KOYO 29 J. Philippe. Gouzoud a ran ! eme ar person, un den hag a ouie kemer e ed evel ma oa bet dornet, hag an dud evel ma oant : pec'herien a-bezh, med bugale an Aotrou Doue memestra.
(3) Bezañ bet an ed tost d'ar c'hae da ub. : avoir frôlé le danger.
●(1868) FHB 167/87a (L) G. Morvan. An daou zijentil ne deuent ket euz ho souezen, o sonjal pe guen tost oa bet an ed d'ar c'hae dezho.