f. –ioù
I.
(1) Vie.
●(1456) Credo 21-22. A resurrection han quic habuez / herquet (lire : hepquet) afin Amen, tr. «et (en la) résurrection de la chair / et (en la) vie sans fin. Amen.» ●(14--) N 1848-1849. Porzit ardant gant carantez / Allas a pep tu ma buhez, tr. «Secourez, d’une charité ardente, / Ma vie, hélas, de toute façon.» ●(1499) Ca 28b. Buhez. g. vie. ●(1530) Pm 27. Ma ho guyliff din em finuez / Ma map iesu hac em buhez, tr. «Afin que je les voie dignement à ma fin, / Mon fils Jésus, et en vie.» ●(1575) M 2645-2646. Da ober pinigenn, en glenn quent gourfennaff, / A pep tu é buhez, yuez na finuezaff, tr. «Faire pénitence sur la terre, avant de finir / De toute façon sa vie, et aussi la terminer.» ●(1612) Cnf.epist 11. vn buhez dissolut. ●(1612) Cnf 2b. bezcoaz en ò buchez. ●75a. an aoun da coll an buhez eternel.
●(1659) SCger 124a. vie, tr. «buhez.»
●(1904) DBFV 34a. buhé, f. pl. ieu, tr. «vie.» ●(1905) KANngalon Du 532. Diouz ar vuez e vez ar maro. ●(1909) BOBL 23 janvier 213/1b. ar vuez e deuz bet eun deraou, beza e devo eun divez.
►Buhez (+ adj.)
●(1894) BUZmornik 208. ar vuez direol a rene he fried.
●(1905) IMJK 268. er béh ag er vuhé diblen men. ●(1907) PERS 255. kenderc'hel a reaz he buez direol. ●(1922) FHAB Du 331. pec'hejou e vuhez distres.
(2) Dougen buhez : vivre, être vivant.
●(1575) M 92. Buhez quement he douc, ne fel ho diougan, tr. «Tous ceux qui ont la vie, l'arrêt de leur sort ne peut faillir.»
●(c.1680) NG 150. Ar er bet-man ou touen buhe. ●162. Nep a vezo en deueh-se / Ar en douar o touin buhé. ●(1792) BD 3796. quement adoug bue neuse afinisso, tr. «Tout être vivant alors finira.»
(3) Bezañ war vuhez ub., ober buhez war ub. : faire des reproches à qqn.
●(1902) PIGO I 69. e oa adarre Arnus (...) war vue ar paour kez Yonan. ●(1925) BUAZmadeg 735. Epad daou vloaz e veze bepred var buez he vreur. ●(1932) ALMA 125. Va greg ha va mamm gaer (...) a zo atao var va buhez. ●(1943) FHAB Gwengolo/Here 340. Ar c'hoziad a reas buhez war ar c'hezeg, hag i en hent d'an tiz bras.
(4) Ober buhez da ub. : faire des reproches à qqn.
●(1955) VBRU 128. Den ne rae buhez deoc'h war an diviz...
(5) Ober buhez fall da ub. : opprimer qqn.
●(18--) KTB.ms 14 p 101. na gare ket mab he fried euz he vroeg kenta, hag a ree buhe fall d'ehan.
●(1925) BUAZmadeg 716. Dont a reaz da veza eur goall zen evit ar brinsez, oc'h ober buez fall d'ezi heb ehan.
(6) Terriñ, uzañ e vuhez da ub. =
●(1972) SKVT I 61. ar re o doa torret dezhañ e vuhez ouzhpenn re. ●113. pa ne veze ket oc'h uzañ buhez e c'hoar.
(7) Kaout e vuhez : sauver sa vie.
●(1915) MMED 76. An eil linen a oue gounezet gant ar moged, hag an dud o doa beac'h o kaout ho buez.
(8) Lezel e vuhez gant ub. : laisser la vie sauve, donner quartier à qqn.
●(1878) EKG II 95. mad, me a lez ganeoc'h ho puez.
(9) Klask buhez ub. =
●(1908) PIGO II 19. Itien a red d'ar weenn, a grog peg en he c'hef, hag a grap, a grap war grec'h, eus an eil brank d'egile, gwasoc'h 'vit pa vije tigr, leon pe blei klanv o klask e vue.
(10) Ar vuhez arall : l'autre vie, l'autre monde.
●(1857) LVH 169. aselfin ma joeissehemb ag er peah ag er vuhé-men hag a eurusted er vuhé aral.
(11) Mont a vuhez ar bed-mañ : mourir.
●(1857) LVH 316. ol a guement en dès bet un union benac guet-n-emb hag e zou oeit a vuhé er bed-men.
(12) Dour a vuhez : eau thermale.
●(1905) IVLD 145. Bez' ez euz, emezho, er meneziou Pyerenee, meur a feunteun hag o deuz a bell zo, vertuz da barea euz eur c'hlenved bennag ; ho dour a vez great anezhan dour a vuez. ●(1907) PERS 45. An intanvez Fayot a glanvaz hag a rankaz mont d'an dour a vuez d'ar Charbonnière.
(13) C'hoari buhez fall : mener mauvaise vie.
●(1902) PIGO I 24. mez o c'hoari bue fall en evoa kollet e vado.
(14) Goulenn e vuhez : demander grâce, quatier.
●(c.1825-1830) AJC 5912. ehegond dan doulin da houlen o bué.
(15) Kemer buhez : prendre vie.
●(c.1680) NG 167-168. Goueh dim eué, / Pe guemersam biscoueh buhé.
(16) Birviñ gant ar vuhez : déborder de vie.
●(1939) RIBA 126. En hoér-man e rekehè berùein get er vuhé.
(17) Krial, choual e vuhez : crier au secours.
●(1903) CDFi Eost/Gwengolo. O-daou avat, ar vuoc'h ha Per, a laosk huanadou, a gri o bueziou. (d'après KBSA 68). ●(1910) MAKE 92. Hen a choue e vuez, hag a c'houlenne sikour.
(18) Ar c'han buhez : le reste de la vie.
●(1744) L'Arm 116a. Douaire, tr. «Derderann, qùitte a zélé, a zifforhérr d'unn intanhouéss, eid hi han buhé, ar danné hi Deinn.» ●202b. Installer, tr. «Laquad énn ur stad eid er han vuhé.» ●407a. Viager, re, tr. «Han-buhé.» ●407b. Usufructuaire, tr. «Gùir de jovissein ag un doarr ér han buhé.» ●408a. Usufruit, tr. «Jovissance ag un dra ér han buhé.» ●Usufruitier, tr. «A jovisse ag unn dra énn é han buhé.» ●457b. Morte-paye, tr. «Coh soudard, enn-déss pay er Roué é gan vuhé.»
(19) E vuhez pad : toute la durée sa vie.
●(1914) KANNgwital 136/389. evit he vuez pad.
(20) Kas ur vuhez : mener une vie.
●(c.1680) NG 235. Herué er vuhé a cassehemp.
(21) Ren ur vuhez : mener une vie.
●(1877) BSA 162. gant tud iaouanc a rene buez fall. ●169. Daouzek vloaz a ioa ma rene ar vuez-se.
II.
(1) Biographie.
●(1838) OVD 92. Leinet ehué buhéieu er Sænt (…). É mesque buhéieu er Sænt ha Santésèd. ●(1879) BMN 215. C'hoantaat a reas hirraat ar vuez-se, gant ar pez ma en dije clevet ama a-hont.
●(1907) PERS 371. kement buez all a zo bet skrivet. ●(1911) BUAZperrot vii. Diou Vuez ar Zent. ●668. Sevel a reas eleiz a levriou all : bueziou tud vrudet ha bueziou sent. ●(1921) BUFA iii. er buhéieu gallek em es konzet a nehé ihuéloh.
(2) Kaout ur vuhez : avoir une scène.
●(1908) PIGO II 98. rak ma klev ma gwreg, me 'm bo eur vue !…
(3) [au plur.] Scènes.
●(1925) CHIM 7. Ah ! aman vez buheziou !
III.
(1) Gounit e vuhez : travailler. Cf. gounit e vara, e zour, e damm bruzun.
●(1924) BILZ 100 (T) F. al Lay. Aet war ar mor da c'honit e vuhe.
(2) Bezañ war vuhez ub. : réprimander qqn.
●(1964) LLMM 107/420 (T) J. Konan. Ar wirionez a oa gant Lizig : an holl a vefe bremañ war e vuhez.