m. –où
I.
(1) Breton (langue).
●(c.1501) Donoet 2-4. brezonec, ez quiffir ennaff, tr. « le breton, où l’on trouvera » ●(1505) Vc 1. Veni Creator an Ytroun Anna, e latin-brezounec, tr. «(Le) Veni Creator de Madame Anne, en latin-breton.» ●(1576) H 8. translatet a latin en brezonec e profit an tut licq, tr. « Translated from Latin into Breton to the profit of the lay folk. » ●(1580) G 1266. e Brezonec mat pe e Latyn, tr. «En bon breton ou en latin.» ●(1622) Do 1. Ha translatet à Gallec en Brezonec, / gand Tanguy Gueguen, Belec, hac / Organist, natiff à Leon. ●(1638) Peiresc 7-9. Quement langaich à so er bet / Italien, Latin ha Grec, / Islandr, Sauxnec ha Brezonec, tr. «Toutes les langues qui existent en ce monde / Italien, latin et grec, / Irlandais, anglais et breton.» ●15-16. Ar Brezonec guella ma ell / A Lauaro e conouen, tr. «le breton du mieux qu’il peut / Dira son chant.» ●(1650) Nl 59/150. en Brezonec.
●(1659) SCger 17a. le langage Breton, tr. «ar Brezonnec.» ●133b. Brezonnec, tr. «langue Bretonne.» ●(c.1718) H 155 / 191 - I/J 191 / 271 - K 271 - L 272/325 - M 325/422) (N 1/31 - O 32/70 - P 71/219 - Q 220/242 - R 242/426) (S 1/138 - T 149/251 - U/V/W 252/343 - Y 343/344 - Z 344/345)">CHal.ms iii. Il parle le breton dans toute sa pureté, tr. «ean a goms er brehonnec, en e ol fard.» ●(1732) GReg 117b. Breton, la langue bretonne, tr. «Brezounecq. ar brezonecq. Van[netois] Brehonecq.» ●118a. Ne deus ê breyz nemed daou escopty, da c'hou-zout eo, Roazoun ha Sant Malou, ê pere ne gompsér cals pe nebeud ar brezounecq. ●(1744) L’Arm 37a. Breton [langue], tr. «Berhonêc. m.» ●(1793) SD 189-190. un instituter euz al langaich gallecq ebars en pep commun var ar meazebars en departamanchou Morbihan, Finistère, Costezyou-an-Nord, ac ebars en ul loden eus a departamant al Loar izelaf a bere an habitanded a barlant un yez hanvet brezounecq.
●(1849) LLB 15-16. barh a mem bro (…) / ken douget aveid er Brehoneg. ●(1865) FHB 12/91a. Ouz-penn-ze ne c’houie ket ar brezonec a Kemperiz o divije poan vraz o kimiada diout-han. ●(1866) BOM 4. briz-brezounek. ●26. Meuz ked dizesket brezounek. ●(1867) GBI I 470. War 'r marc'h a-rok 'zo 'r perroket, / A oar al latinn, ar gallek; / A oar al latinn ar gallek, / Kerkoulz ha ma oar 'r Brezonek. ●(1867) MGK viii. geriou gwir vrezoneg hep-ken. ●(c. 1890) CFB 116b. Komz a rit-hu brezounek ? (...) Emoc'h-hu c'hoaz o teski ar brezounek ?
●(1903) MBJJ xiii. brezonek c’houek. ●(1904) DBFV 31b. brehoneg, berhoneg, m., tr. «le breton.» ●(1908) FHAB Ebrel 104. lavaret e brezoneg freaz ha digatar. ●(1910) EGBT 131. En Plouagor, en Laruen hag en Planiel e ve komzet brezoneg. ●(1921) PGAZ 36. evit ma teski lenn brezonek. ●(1929) FHAB Gouere 271. eun trefoedach divalo evel ar brezoneg distrantell a gomz tud a zo. ●(1936) BREI 443/1c. Galleg ken mac’hagnet goude brezoneg ken dirodell ! ●(1956) LLMM 54/10. Dasseniñ a rae o brezhoneg ledanoc'h war froud reutoc'h ha berroc'h hini Lambaoliz ha Sant-Tegonegiz. ●(1970) TDBP I 165. ... Kollet he brezoneg ganti en eur ober daou viz,... ●(1970) BHAF 7. Ar Rohard a oa ma zad a ouie ive brezoneg mad. ●(1974) ISHV 9. en hor brezhoneg pemdeziek a voe yezh an holl Hañvegiz, un hanter kantved ’zo. ●(1977) TDBP II 65. Ya, evelkent, 'vat ! Me a oar brezoneg mad. (...) N'ouzoh ket a vrezoneg ? (...) Reisoh on war ar brezoneg evid war ar galleg. ●121. Me a oar lenn a-walh, med n'ouzon ket distrei anezo e brezoneg. ●169. Hennez, bepred, na oar na galleg na brezoneg. ●(1985) AMRZ 27. a-veh ma ouie lenn galleg, med dond a reas da houzoud lenn mad ar brezoneg.
(2) Brezhoneg podoù : mauvais breton, mal maîtrisé.
●(1913) FHAB Juin 1924).">HIGO 12. Meskailhez galleg saout ha brezoneg podou.
●(2015) TBISN 62. bredoneg poudou ar re all, tr. « le mauvais breton des autres. »
(3) Brezhoneg saout : mauvais breton, mal maîtrisé.
●(1872) GAM 12. Pebez brezounek saout !
●(1931) VALL 81b. mauvais breton, tr. «brezoneg saout.»
(4) Brezhoneg pampes : mauvais breton.
●(1879) ERNsup 163. brezonek pañpes, mauvais breton, Trév[érec].
(5) Brezhoneg pipon : mauvais breton.
●(1879) ERNsup 163. brezonek pipoñn, mauvais breton, Trév[érec].
(6) Brezhoneg togn : mauvais breton.
●(1905) BOBL 09 décembre 64/1a. Gallek saout ha brezonek tougn.
(7) Brezhoneg kador : très bon breton, avec mots choisis.
(8) Brezhoneg beleg : mauvais breton, mêlé de français.
●(1931) VALL 81b. mauvais breton, tr. «brezoneg beleg.»
(9) Brezhoneg kraou : mauvais breton, peu policé.
●(1931) DIHU 245/355. Brehoneg lenegel a pe gonz er skriùagnour, brehoneg kreu a pe gomz en dud.
(10) [au plur.] Brezhonegoù : breton de tel ou tel dialecte.
●(1904) BOBL 19 novembre 9/1a. da gomprenn an holl brezonegou. ●(1926) FHAB Mezheven 210. en eur veskan, ’n eun doare beo, hor brezonegou. ●(1943) DIHU 385/281. brehonegeu Kernèu, Léon ha Tregér.
(11) Brezhoneg Gwened : le breton de Vannes.
●(c. 1890) CFB 117b118b. Ne ouzounn nemet iez Leon, brezounek Guenned hag hini Treger.
(12) Brezhoneg Kernev : le breton de Cornouaille.
●(c. 1890) CFB 117b. Gouzout a rit-hu brezounek Kerne ?
(13) (Prlt d’écrits) E brezhoneg : en breton.
●(1554) Moeam (titre). sonnet e brezonec. ●(1576) H 53. An pater, hac an oreson dominical, expliquet en Brezonec, tr. « The Paternoster and the Lord’s Prayer explained in Breton. » ●(1622) Do 1. Ha translatet à Gallec en Brezonec, / gand Tanguy Gueguen, Belec, hac / Organist, natiff à Leon. ●(1650) Nl 59/150. en Brezonec.
●(1688) MD i 45. an oll e brezonnec. ●(1794) SD 244. An declaracion-mâ a vezo cacet d'an departamanchou eus ar Morbihan, ar Finister, ar Loër izela hac ar Vainch, pere a lacquaï e imprima, treï en brezonec, embann ha staga placard e quement leac'h a vo ezom.
●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 12. El liér a zou é latin ; m’hi distro é brehonêc. ●(1878) EKG II 263. Troet em beuz anez-hi e brezounek, mez diez kenan eo lakaat enn hor iez-ni traou ker kriz.
●(1904) SKRS I 65. Troet eo bet divezatoc'h e brezounek Kerne. ●(1905) MPRL vii. skriva e Brezounek.
(14) War ar brezhoneg : en breton.
●(1928) FHAB Ebrel 150. Eur medisin yaouank (…) amparfal c’hoaz war ar brezoneg. ●(1936) BREI 449/1d. Me oar, koulz ha nikun, pegen diaprou eo ar bobl war ar brezoneg skrivet.
II.
(1) Komz brezhoneg evel ur gazeg : mal prononcer la langue bretonne.
●(1857) CBF 117 (L). Komz a rez brezonek evel eur gazek, tr. Troude/Milin «Tu écorches le breton. (Tu le parles comme ferait une jument.)»
(2) Komz brezhoneg evel ur person : parler du mauvais breton.
●(1878) SVE 162 §986. Koms brezounek evel eur person, tr. L.-F. Salvet «Parler breton comme un curé.»
III.
(1) (Proverbe) Er barrez a Daole etre an daou dreizh / Emañ ar bravañ brezhoneg zo e Breizh.
●(1732) GReg X. Er Barrès a Daulè éñtre an daou dreiz, / Ez ma ar bravâ brezoñnecg a so eñ Bréyz.
●(1855) FUB 78. Er barrez a Daolé, entré ann daou dreiz, / Éma ar bravâ brézouneg a zô é Breiz. ●(1878) SVE 981. Er barrez a Daole, etre ann daou drez, / Ema ar brava brezoneg a zo e Breiz.
●(2003) TRMOR 33. Er barrez a Daole etre an daou Dreizh / E kaozeer ar bravañ brezhoneg a zo e Breizh.
(2) (Maxime) Ar brezhoneg hag ar feiz zo breur ha c’hoar e Breizh.
●(1883) MIL 16. Ar brezounek hag ar feiz a zo breur ha c’hoar e Breiz.