adv., prép. & adj.
I. Adv.
A. spat.
(1) De loin.
●(1499) Ca 10a. Apell. g. de loing.
●(1659) SCger 74a. de loin, tr. «a bell.» ●127a. A bell, tr. «de loin.»
●(1834) SIM 55. An den en deveus furnez a vel a bell hac en em dalc'h var e eves. ●(1857) GUG 111. Ind e zas ol a bêl. ●(1878) EKG II 132. e viche guelet a-bell.
●(1911) SKRS II 204. guelet a-bell tour iliz Plouian.
(2) Au loin.
●(1878) EKG II 22. Ne zaleiz ket da glevet kan ha iouc'herez a-bell.
●(1902) PIGO I 28. rag-se eta e tiskouezaz d'ei ar seurt tân-ze a bare a-bell, en eur c'houlen petra oa. ●223. ma vije klevet a-bell eur gaouen-gaz oc'h huanadi. ●(1909) KTLR 48. A bell e klevaz er parkeier an dud o kana.
(3) Loin.
●(1878) EKG II 33. En em lakaat a riz enn hent, mez ne iz ket a-bell.
●(1908) PIGO II 145. Ne oa ket êt a-bell. ●(1909) FHAB C'hwevrer 36. ne dal ket ar fret mont a bell. ●(1912) MMPM 45. e wen kasset a bell var beven an Azi. ●(1915) HBPR 151. mont a bell, da zervicha ar c'houarnamant. ●(1923) ADML 41. divar gern ar grec'hen e vezo gwelet a bell. ●42. an oll o doa mall da velet a dost ar pez ne velent c'hoaz nemet a bell.
B. temp. Il y a longtemps, d'une époque éloignée.
●(1867) MGK v. Setu aman danevellou koz hag o tont a bell.
●(1902) PIGO I 119-120. Eun nozvez deuz ar goanv, me 'gomz d'ac'h euz a-bell.
C. sens fig.
(1) De loin, de beaucoup.
●(1557) B I 291. Guell ve dif appell lesell bro, tr. «J'aime beaucoup mieux quitter le pays.» ●596. Ma contell a pell en guelhaff, tr. «Mon couteau est de beaucoup le meilleur.»
(2) Grandement.
●(1557) B I 249. En tra man a pell ez fellsoch, tr. «Vous avez commis là une grande faute.»
(3) A-bell ac'hano : il s'en faut.
●(1910) MBJL 140. n'int ket feuket o welet kement-se : a-bell ac'hane.
(4) Sellout a-bell : prévoir.
●(1878) EKG II 105. Mez me, ho mestr, a rank sellet a-bell ha diouall a bep tu.
II. Loc. prép. A-bell diouzh : loin de.
●(17--) EN 3345. cleued a ren crial a bel bras diusin, tr. «j'entendais crier bien loin de moi.»
●(1857) HTB 75. hep gout pe ni a zo a daost, pe ni a zo a bell dioutan.
●(1912) MMPM 29. en eur assuri dezan ne ïafen morse a bell dioutan.
III. Adj.
A. Attr./Épith.
(1) Loin.
●(1907) AVKA 2293. An hini a gle ma gwerza n'ema ken a-bell. ●(1919) BUBR 6/161. Ar Voched n'emaint ket a-bell.
(2) Qui est d'un pays étranger, lointain.
●(1909) KTLR 13. kemer eur vaouez deuz a dost : ar gedon a bell a ia oll da lern.
B. Épith.
(1) Lointain, éloigné.
●(1870) FHB 306/355a. eun enezen a bell ha didud. ●(1878) EKG II 310. er broiou a-bell. ●(1889) SFA 61. Kas a ra ive-ta he vreudeur, daou ha daou, da brezek e broiou a bell.
(2) Kar a-bell : parent éloigné, à distance.
●(1732) GReg 693b. Parent éloigné, tr. «qar a-bell.»