f. & adv. –ioù
I. F.
A.
(1) Aspect.
●(1530) Pm 227. Maz duy da neuz da bout euzic, tr. «De sorte que ton aspect deviendra horrible.» ●(1575) M 175. Bezaff ara da neuz, en fæçon vn bleuzuen, tr. «Ton aspect est à la façon d'une fleur.» ●431. Nedeux negun quen feru, pan preder á meruell, / Na vez é neuz queuzet, tr. «Il n'est personne de si dur, quand il pense à mourir, / Dont la mine ne soit chagrine.»
●(1732) GReg 626a. Mine, phisionomie, tr. «Van[netois] min. p. minëu.» ●Une personne de bonne mine, tr. «Une dèn a neuz vad.»
●(1866) FHB 75/183b. Ann dud a gav digarez da bleustra an ti bihan-man a choum souezed o weloud, dindan eun diavez hag eur wiskadur, ken paour, koulz neuz, kemend a zereadegez, komziou bepred dibabet, karantez vraz an daou bried ha furnez ho bugaligou. ●(1868) KTB.ms 14 p 3. neuz glanvus d'ezhan. ●(1878) EKG II 79. dioc'h an neuz anezho.
(2) Den a neuz (vat) : homme de bonne façon, de bon aspect.
●(1732) GReg 391b. Un homme de bonne façon, tr. «un dèn a neuz.»
●(1857) HTB 68. Eun den iauank a neuz vad meurbet.
●(1933) ALBR 50. O daou e tremenent 'vit tud jentil, rak tud a neun 'oant, ha bepred stipet mat.
(3) Semblant.
●(1659) SCger 56b. feinte, tr. «neuz.»
●(1860) BAL 15. pedi divar beg an teod, ne d'eo nemet an neuz da bedi.
(4) Grimace.
●(1659) SCger 64a. grimace, tr. «neux.»
B. [en locution]
(1) Reiñ neuz d'ub. : donner de l'allure à qqn.
●(1913) FHAB Juin 1924).">HIGO 5. Ar seurt-ze a laka eur plac'h teurgn hag a ro neunv d'ezi.
(2) Kaout neuz : avoir de l'allure, de la gueule.
●(1910) MBJL 79. A-dal da dour koz Londrez, war ster an Tamez, e zo eur pont hag an neus kalz a neu gant e daou bilier. ●(1924) ARVG Eost 172. o welet pegement a neun an nevoa ar gouel. ●(1927) FHAB Genver 15. Ar vaouez he deus kement a neun hag eur brinsez ! ●(1935) BREI 390/2a. te 'peus neuz breman avat, pac'h out o rodal dre ar prajou.
(3) Kas da neuz : réduire à néant.
●(1732) GReg 822b. Mettre à rien, tr. «caçz da neuz.»
(4) Mont da neuz : tomber en décadence.
●(1732) GReg 248a-b. Tomber en decadence, tr. «mont da neuz.»
●(1927) GERI.Ern 415. mont da neuz, tr. «tomber en décadence.»
(5) Ober neuz, an neuz : faire semblant, affecter, feindre.
●(1659) SCger 56b. feindre, tr. «ober neuz.» ●109b. faire semblant d'estudier, tr. «ober neuz studia, pe man.» ●(1732) GReg 856b. Faire semblant d'étudier, tr. «Ober neuz da studya. Van[netois] gobér ne, gobér neu, gober en ne de studyeiñ.»»
●(1857) CBF 6. Neuz a rit da zibri, tr. «Vous faites semblant de manger.» ●(1869) HTC 137. ober an neuz ebken da zibri. ●(1876) TDE.BF 435a. rak he-ma pa rea eunn dra, n'eo ket ober ann neuz eo e rea. ●(1893) IAI 181. e leac'h ober an neuz da blega.
●(1907) AVKA 246. un neubed deuz ho diskibien, a rafe neu da vea tud santel. ●(1911) BUAZperrot 344. an dud ne deuent da goves nemed evit ober an neuz. ●(1919) FHAB Kerzu 168. Setu aze, avat, hag a zo gouzout kas an dorz d'ar gear, ha n'eo ket ober an neuz da gas eo ! ●(1928) TAPO 10. Sellit, krogit er penn-ze, ha chachit ; chachit ganeoc’h avat ha n’eo ket ober an neuz da ober eo ! ●(1936) PRBD 26. e reoc'h an neuz da veza eur zant.
(6) Kaout an neuz : avoir le chic.
●(1879) ERNsup 163. t'eus ket a neû da ober ze, tu n'as pas de chic à faire cela, Trév[érec], Gurunh[uel], St-M[ayeux].
(7) Na gaout, na c'houzout neuz ebet =
●(1955) LLMM 50/19. diouzh an noz n'o devez neu ebet. ●62. «an den-se n'en deus neu ebet, ne oar neu ebet» : chom a ra da lugudiñ, da straniñ, hep gouzout anv e vez diwezhat, hag e vez skuizh an dud all gant e gaoz. Daoust hag ez eo an hevelep ger ha «neuz» ?
(8) = tres.
●(1914) KZVr 52 - 01/03/14. Ne welan ket peseurt neuz a rafe pôtr Lokarn pe Gronwel en eur bragou zouav. ●(1919) BUBR 1/19. e-keit ha ma oa o sellet petare neuz a rae ar Voched.
II. [au plur.]
(1) Manières, façons.
●(1873) FHB 463/368a. ober neuziou ha simillerez. ●(1891) MAA 132. lezel a gostez ho neuziou ankeniuz.
●(1931) VALL 290a-b. (faire) des façons, tr. «neuziou.»
(2) Neuzioù fall : grimaces.
●(1857) CBF 47. Neuziou fall a ra, tr. «Il fait des grimaces.» ●(1869) KTB.ms 14 p 23. Rei a ra pemp kant-skoed d'ann tort, hag ur pook, oc'h ober neuziou-fall.
●(1910) FHAB Genver 11. oc'h ober e neuzioù fall.
III. Loc. adv.
(1) Diwar neuz : négligemment.
●(1862) JKS avec des paragraphes supplémentaires traduits du texte de La Mennais). ">JKS.lam 295. Nep tro nag e nep kiz en zonjont enn se, pe diana nemer a-wechouigou hag evel diwar neuz. ●(1862) JKS 237. n'en em roont nemet da bedennoù diwar neuz.
(2) A-neuz-vat : (?) de plein gré (?).
●(1865) LZBt Here 63. Ho parisioniz, otro person, a redo gant her a neu vad da digas d'hac'h ho gwennek bep sun.