v.
I. V. tr. d.
(1) Jouer.
●(1499) Ca 112a. [hoari] Jtem ludipilo / as. g. iouer a la pelote a lesteuf a la paulme. b. hoari an bolot. ●(1647) Am 753. Mar bez foull e’r bro nep sceurt jolory. He fezo hem’zy, a n’y c’hoario., tr. S’il y a foule dans le pays, un tapage d’aucune sorte, ce sera dans ma maison, et nous jouerons. »
►personnification-meton.
●(1942) DRAN 142. War grec’h, e tu barakennou ar Rusianed, eun akordeons a c’hoarie goustad, e peoc’h an hañv.
(2) Manier (les armes).
●(1741) RO 1200. Huy a lar em diquet da hoary an armo. ●(17--) EN 56. o hoari ar fleuret, tr. «à jouer du fleuret.»
●(1854) GBI i 366. Ewit c’hoari un taol kleze, tr. «Pour jouer un coup d’épée.» ●Da c’hoari ar c’hleze int bet et, tr. «Ils se sont mis à jouer de l’épée. ●(18--) PEN 92/39. c’hoariomp un toll fleuret. ●61. c’hoarri mosklet c’hoarri ar fleured.
●(1911) AOTR 9. hag eo bet red d’in c’hoari ar c’hlenze evit dont beteg aman. ●14. kavet e bar da c’hoari klenze. ●15. desket c’hoari ar c’hlenze.
(3) Jouer aux (cartes, dés, etc.).
●(1499) Ca 112a. iouer a la pelote a lesteuf a la paulme. b. hoari an bolot.
●(1834) SIM 15. c’hoari dinçou.
(4) C’hoari buhez fall : mener une vie de patachon.
●(1902) PIGO i 24. mez o c’hoari bue fall en evoa kollet e vado.
(5) C’hoari ardoù : se servir de ruses.
●(17--) VO 11. En ardeu e hoari en diaul eit trompein er-ré en devai ur certæn hoand de bratiquein er vertu.
(6) C’hoari anezhi : s’en donner.
●(1927) GERI.Ern 18. c’hoari anei T[régor], tr. «s’en donner.»
(7) C’hoari koll pe c’hounit : risquer le tout pour le tout.
●(1633) Nom 193b. De summa rerum prœlio decertare, de summa imperij dimicare extremam belli aleam, experiri summam salutem periclitari, in dubiam seruitij imperiiq ; aleam ire, aleam omnem iacere, vltima experiri : se mettre en hazard, ou de vaincre ou d’estre vaincu par bataille : en em lacquat en hasard, da fezaff pe da vezaff, fezaff fezet dre’n coumbat, hoariff coll pe gounit.
(8) C’hoari e baotr : faire des siennes.
●(1903) MBJJ 61. an drouk-mor o c’hoari e bautr.
(9) C’hoari e baotr : se battre virilement.
●(1633) Nom 193a. Ad manis venire, collato pede prœliari, conferre manum, conferre signa vel pedem, confligere acie, gradum conferre cum hoste, decernere armis, decernere acie vel ferro : batailler, combattre, venir à la main, liurer la bataille : battailliff, coumbatiff, coummeret an armou ha neuse hoariff ez paotr.
(10) Jouer (une pièce de théâtre).
►absol.
●(1633) Nom 132a. Fori, spectacula : eschaffaut où sont ceux qui regardent ioüer : an chaffòt pè en læch an rè á vez ô guelet hoary.
II. V. tr. i.
(1) C’hoari war ub. : insister sur qqn.
●(1902) PIGO i 133. kement e c’hoariaz warnan, ma sinaz ar pôtr.
(2) (musique) C’hoari gant : jouer de.
●(1732) GReg 482a-b. Pincer, ou batre les cordes d’une guitarre, joüer de la guitarre, tr. «C’hoari gand ar guitarr.»
●(1928) LEAN 46. Diouz an noz e c’hoarie gand ar piano.
(3) C’hoari gant =
●(1951) KROB 39-40/18. N’eo ket gwall aes c’hoari gant al linenn etre Kastell ha Montroulez peogwir n’eus nemet eul linenn el lec’h an diou a gaver peurvuia.
(4) C’hoari ouzh ub. : jouer contre qqn.
●(1894) BUZmornik 495. eur mevell hag a risklfe er c’hoari da zul kement guennek en deuz gounezet var ar zizun, en defe zur pec’hed (...) ; mes an dud pinvidik a c’hoarife outhan o defe c’hoaz brasoc’h pec’hed.
(5) C’hoari ouzh ub. : égaler qqn.
●(1857) CBF 73. Me glaoustfe barver ar roue ne ve ket evit c’hoari out-han, tr. «Je gagerai que le barbier du roi ne pourrait lutter avec lui.»
(6) C’hoari gant : faire l’amour avec.
●(1710) IN I 298. Abimelec er guelas o c’houari ganti, da lavaret e oc’h e cherissa gant ur garantez tener. ●(1727) IN 299. Amimelec er guelas o c’hôari ganti, da lavaret e oc’h e cherissa gant ur garantez tener.
III. V. intr.
(1) Jouer.
●(1499) Ca 111b. Hoari. g. iouer. ●(1580) G 588-589. Danzomp, hoaryomp, groeomp cher/ pan eou hon mecher ober yoay, tr. «Dansons, jouons, faisons la vie, / Puisque notre métier de faire la joie.» ●Note d’E. Ernault : Lire ‘ober yoay hon mecher’. ●(1612) Cnf 14a. Mar blasphem Doué oz hoary, ez dlé quittat an hoaryou. ●(1621) Mc 34. nep à gounez archant dre choary.
●(1838) OVD 217. ne hoariér nameit eit hum zivertissein.
(2) C’hoari da vat : jouer pour de bon.
●(1955) STBJ 89. war zigarez na oa ket diviz etrezo e c’hoarient da vat...
(3) C’hoari da fall : jouer pour de faux.
●(1907) DRSP 35. Gwelet a raïnt bremaïk ha ni c’hoari da fall. ●(1955) STBJ 89. ...Hervez ar c’hiz, n’en deveze ar gounezer ar gwir da gaout netra pa c’hoarie da fall.
(4) C’hoari da fall : être gravement malade.
●(1939) KTMT 62. Perig, ar yaouanka eus ar baotred, a oa o c’hoari da fall.
(5) =
●(1954) VAZA 9. Hemañ a c’hoarie un dra bennak gant e c’har.
IV. En em c’hoari :
●(1907) KORN 8. Hag e kasint anezan da benn en em c’hoari marteze, eme Fanch ?
V. Diwar c’hoari eo kelenn : le théâtre instruit.
●(1907) KORN 8. « Diwar c’hoari eo kelenn, » a lavare ar re goz hag ar skiant vad a zo a du ganto war an dra-ze.
VI.
(1) C'hoari e baotr : s’amuser. Cf. GMB 176 : « La virgule après c'hôary est sans doute fausse; le premier hémistiche contient l'expression actuelle c'hoari i bôtr, faire son jeune homme, s'amuser ».
●(1647) Am 736. D'a c'hôary, va paôtr, a d'a disäotren, tr. R. Hemon «Pour faire le jeune homme et me débarbouiller.»
(2) C’hoari e baotr : faire des siennes.
●(1903) MBJJ 61. an drouk-mor o c’hoari e bautr.
(3) C'hoari kas d'ar gêr : raccompagner les filles à la maison, le soir.
●(1966) BRUD 30/13 (T) E. ar Barzhig. Ha penaoz e vefe bet vil eur plah yaouank daou-vloaz warn-ugent d'eur paotr pevar bloaz kosoh egeti, didonet d'an oad ma vez darn o redeg ar pardoniou, ha goude, lakeda, o c'hoari kas d'ar gêr.
(4) C'hoari mil-ha-kazh : jouer (sa vie) à la loterie. Cf. mil-ha-kazh
●(1957) AMAH 110 (T) *Jarl Priel. Gwerzh o bilhed hent-houarn, peadra rik-ha-rik da brenañ bitailh, butun hag hini kreñv a-hed ar veaj, setu gopr an dud-se pa bellaent diouzh Varsovia da c'hoari mil ha kazh gant o buhez.
(5) C'hoari bintañ-bantañ : dodeliner de la tête lorsque l’on a envie de dormir.Cf. le jeu enfantin du même nom.
●(1958) BRUD 5/28 (L) *Mab an Dig. Serra a reas e zaoulagad, ha goustadig e benn en em lakeas da hoari binta-banta.
(6) C'hoari tro an impot : voir impot.
(7) C'hoari an dall da : voir dall.
(8) C'hoari ar vazh : voir bazh.
(9) C'hoari las : voir las.
(10) C'hoari e gi war ar mor : voir ki.
(11) C'hoari e loa : voir loa.
(12) C'hoari an troad leue da : voir troad.
(13) C'hoari e droad porc'hell : voir troad.
(14) C'hoari viel : voir viel.
(15) C'hoari gant e voned : voir boned.
(16) C'hoari gant e dog : voir tog.
(17) C'hoari gant he c'hoef : voir koef.
(18) C'hoari penn pe fleur : voir fleur.
(19) C'hoari ar sac'h war udb. : voir sac'h.
(20) C'hoari e benn : voir penn.
(21) C'hoari e benn bihan : voir penn.
(22) C'hoari tourig ar prad : voir prad.
(23) C’hoari al louarn : voir louarn.